Moraalfilosofie in een bos van penissen

Deze film gaat niet over seks. Hij gaat breder, veel breder. Naast een penisparade en veel functioneel naakt is Nymphomaniac immers vooral een goed gesprek en een sterk universeel verhaal. We verklaren ons nader.

Gesprek

Nymphomaniac is een film in twee delen (samen een dikke 4 uur) en gaat over de seksverslaafde Joe (Charlotte Gainsbourg). Zij vertelt haar leven en de strijd met haar psychische aandoening aan de oude intellectueel Seligman (Stellan Skarsgård). We krijgen een therapeutisch gesprek van een lange nacht voorgeschoteld, met veel flashbacks. Het gesprek is zeker heilzaam voor Joe, maar naarmate de nacht vordert ook voor Seligman en voor ons als kijker.

Net zoals bij een goed gesprek maakt de duur van de film eigenlijk niet uit. Joe zegt in het begin van de film dat ze haar verhaal integraal moet vertellen, omdat het anders niet te begrijpen valt. En dat klopt, ondanks de overvloed aan seksscènes zijn die eigenlijk allemaal nodig om Joe te kunnen doorgronden.

Maar de film is naast de biografie van een nymfomane ook en vooral een exposé waarin allerhande thema’s aan bod komen. Een niet-exhaustieve bloemlezing van de onderwerpen die moraalfilosoof von Trier behandelt: eenzaamheid, verslaving, (het wegdrukken van) gevoelens, het concept religie, het concept seks, hoe onze samenleving omgaat met extremen en buitenstaanders, sociale erfenis, wapenwetgeving, gender… U begrijpt dat dit niet in het tijdsbestek van één normale film past.

De prent gaat dus over moraliteit en naar goede gewoonte verlegt von Trier met zijn film ook weer zelf de grenzen van die moraliteit. Het provocerende kantje van de Deen, dat velen als degoutant bestempelen, zorgt ervoor dat de boodschap intenser wordt overgebracht. Het is dus absoluut niet provoceren om te provoceren. Ook Griekse tragedies zijn vaak ontzettend gruwelijk, terwijl ze ons veel over de menselijke natuur vertellen.

Verhaal

Het levensverhaal van Joe krijgt een duidelijke verhaalstructuur mee. De film is opgedeeld in hoofdstukken en er wordt gespeeld met verschillende vertelstijlen. Zoals we al langer weten is de Deense regisseur een meesterverteller. De spanningsbogen volgen elkaar snel op waardoor zelfs 241 minuten voorbij vliegen. Voeg daarbij de sterke quotes en straffe metaforen en Nymphomaniac is min noch meer een literair meesterwerk. Een bildungsroman met vleugen magisch realisme. Straf!

Zoals echt grote kunst heeft ook deze parel een universeel karakter. Zo kreeg het verhaal geen bepaalde locatie en tijdsperiode mee. Als kijker identificeer je je ogenblikkelijk met Seligman, die van de ene verbazing in de andere valt als hij Joe’s verhaal aanhoort. Maar Seligman is meer dan een doorgeefluik, waardoor je het soms oneens bent met Seligmans reactie. Zo trek je ook je eigen geweten in twijfel. Door extreme mensen te portretteren, laat von Trier ons nadenken over onszelf als gewone mens. De kleine kantjes van de mensheid komen boven.

Nymphomaniac is een zwaar en donker verhaal. Zeker het tweede deel is bij momenten gitzwart en huiveringwekkend. Maar tegelijkertijd is het ook zeer poëtisch en zelfs humoristisch. Rammstein kreeg een prominente plaats in de soundtrack van de film, maar de lach in Nymphomaniac heeft niks te maken met de onderbroekenlol van de Duitse metalband. Het gaat vaak om een wrange lach: je lacht uit ongemakkelijkheid of uit schaamte.

Toch helpt de humor om deze klepper verteerbaar te maken. Het gevaar van humor heeft Lars von Trier al aan den lijve mogen ondervinden. Zijn humoristisch bedoelde opmerkingen over Hitler vielen op het filmfestival van Cannes in 2011 niet in goede aarde. Sindsdien spreekt hij amper nog met de pers.

U merkt dat we de lovende woorden niet schuwen voor von Triers zoveelste magnum opus, maar misschien vindt u vier uur staren wel te uitputtend… Toch raden we u aan om de twee delen snel na elkaar te zien. Deel één eindigt namelijk zonder echt einde en deel twee begint in feite zeer bruusk zonder begin. Beide delen zijn één geheel. Bovendien worden veel beelden en metaforen uit deel één doorgetrokken in het tweede deel.

Het mag duidelijk zijn dat Nymphomaniac geen filmmarathon is om bij wat popcorn lekker weg te kijken. Integendeel, het is een film die veel van je vraagt als toeschouwer. Maar je krijgt er een straf kijkstuk en levenslange gespreksstof voor terug. Een regisseur die zulke spraakmakende films blijft maken, mag de rest van zijn leven een persstop inlassen.