Met KNAL! naar Jupiter

De film brengt het verhaal van mysterieuze buitenaardse pilaren. Wanneer apen er voor het eerst mee in contact komen, transformeren zij tot een meer intelligente en agressieve soort: de mens. Vele jaren later vinden astronauten een identieke pilaar op de maan die een signaal naar Jupiter zendt.

Op een schip dat naar Jupiter reist - in een uiterst geheime missie waarbij zelfs de astronauten niet weten wat hun werkelijke reisdoel is - keert de artificiële intelligentie HAL zich tegen de bemanning. Pas nadat de laatste overlevende astronaut hem uitschakelt, hoort hij in een video over de buitenaardse objecten. Na een zinsverbijsterende ervaring op Jupiter keert hij in een wel heel onverwachte vorm naar de aarde terug.

Vertwijfeling

Het is een film die je vertwijfeld en murw achterlaat. Wanneer de film eindigt, weet je niet goed wat er gebeurd is en welke boodschap de film juist had. Kubrick weigerde zelfs zijn film uit te leggen: 'I don’t want to spell out a verbal road map for 2001 that every viewer will feel obligated to pursue or else fear he’s missed the point.'

Maar misschien hoef je de film ook niet helemaal te begrijpen om hem te waarderen. Daar hint de film zelf ook al naar. De buitenaardse pilaren zijn volgens de video immers ondoorgrondelijk: 'Its origin and purpose, still a total mystery.'

Al bij de eerste scène dompelt Kubrick je onder in de atmosfeer van de film. In het begin zien we panoramische beelden van de dageraad op de steppe waar de apen leefden. Als de astronaut op Jupiter toekomt, zien we een explosie van kleuren en voelt het alsof we in een psychedelische ijldroom beland zijn.

Ook de muziek draag bij tot de atmosfeer. Vooral de Requiem van Ligeti, die speelt in de scènes met de pilaren, laat een sterke indruk na. De muziek roept onrustige gevoelens en een sfeer van nakende catastrofes op. Een beter gestructureerde plot zou echter helpen deze aspecten meer te waarderen. Bij het verlaten van OPEK blijft niet de gedachte aan de schoonheid van de soundtrack hangen, maar primeren gevoelens van vermoeidheid en leegte.

2001 in 2021?

2001 sluit erg nauw aan bij het thema van KNAL!, namelijk de verwondering over de mysterieuze kosmos en hoe dat kunst inspireert. 'KNAL! laat je zien, horen en voelen hoe de Big Bang tot vandaag de dag kunst en wetenschap inspireert', stelt de brochure dan ook.

De film verscheen echter al in 1968. Dat maakt deze keuze wat moeilijk te verdedigen, want ook recentere films inspireren zich op de ruimte. Toch blijft Kubricks werk heel actueel doordat hij thematieken die vandaag nog spelen behandelt en zelfs blijft aandrijven. De film doet ons reflecteren over welke - soms onbedoelde - invloed technologie op ons leven heeft, hoe wij de evolutie van de mens moeten zien en vooral wat onze plaats in de kosmos is.

Het mag dan nog een klassieker zijn, dat is een zwak argument om geen recentere film te kiezen. Volgens KNAL! inspireert de kosmos ook nu nog kunst. Er zijn dus ongetwijfeld meer hedendaagse films die gelijkaardige stof aansnijden en ook een plekje verdienen op het grote scherm tijdens het KNAL! festival.

2001 creëert een verbijsterende, verwarrende en vaak onaangename atmosfeer met een visie op de ruimte die meer een van angst dan van verwondering lijkt te zijn. Misschien is er daar net helemaal geen tegenstelling tussen: wat ons vrees inboezemt, is vaak juist ook datgene wat ons aantrekt, fascineert en inspireert.