Memorabel ongemakkelijke cinema

We volgen de lotgevallen van Christian, directeur van een vooraanstaand moderne kunstmuseum - een degelijke man, die zijn leven op orde lijkt te hebben... Een reeks kleine voorvallen brengen zijn leven aan het wankelen - hij wordt bestolen en besluit om zijn eigendom terug te claimen via een dreigbrief.

Op zijn werk geeft hij ondertussen in een moment van onoplettendheid zijn goedkeuring voor een controversiële reclamecampagne voor een kunstwerk dat ‘The Square’ heet. Dit werk is gebaseerd op de gelijknamige kunstinstallatie die regisseur Ruben Östlund enkele jaren geleden zelf bedacht: wie zich in het op de grond getekend vierkant bevindt, moet zich altruïstisch opstellen, respectvol zijn en luisteren naar de ander. Het vierkant vormt meteen ook het kader voor de thematiek van de film, die de dierlijke en egoïstische kantjes van de ‘beschaafde’ mens (met andere woorden, wat er gebeurt buiten het vierkant) centraal plaatst.

Net als in Östlunds vorige langspeler Turist is The Square doorspekt met gesprekken die barsten van de ongemakkelijkheid. Lange stiltes, vervelend achtergrondgeluid, rare blikken en ontwijkende antwoorden laten de toeschouwer zenuwachtig op de stoel schuifelen. Östlund laat ballonnetjes op over zware thema’s zoals armoede of vrijheid van meningsuiting, zonder echt een antwoord te bieden.

Ondanks deze thema’s wordt de sfeer nooit grimmig, want zo slecht bedoelen al die mensen het nog niet, en de fouten die worden gemaakt en conflicten die worden vermeden zijn eigenlijk vreselijk herkenbaar. Ook de goed samengestelde soundtrack springt eruit, met onder andere de Aria uit Ouverture 3 van Bach in een jazzy kleedje, het bezwerende ‘Improvisacío 1’ van Bobby McFerrin en zelfs de beats van Justice. Een breed scala aan muziek, dat naadloos aansluit bij de veelheid aan verhalen die The Square ons brengt.

Doorheen de film slingert de regisseur schijnbaar voortdurend van een ode aan de moderne kunst tot een pastiche ervan. Een kritiek op de absurditeit van wat als kunst gezien kan worden – If I placed your handbag in the museum, would that make it art? – tot de kracht die sommige moderne kunstwerken kunnen hebben, bijvoorbeeld in het publieke debat.

De al eerder aangehaalde ongemakkelijkheid en een flink aantal aparte gebeurtenissen doorheen de hele film zorgen voor een gevoel van vervreemding. Absurde sequenties waarbij een aap uit het niets verschijnt of vuilnis zich op magische wijze vermenigvuldigt werken dit afstandelijke gevoel in de hand. Nog een memorabele scène is de discussie tussen Christian en een journaliste, die het na een vrijpartij aan de stok krijgen over wie het gebruikte condoom de vuilbak in mag kieperen.

In nog een andere scène kruipt performance artist Oleg tijdens een chique diner in een balzaal in de huid van een primaat. Het vormt uiteindelijk een interessante reflectie op het dagelijkse leven – die in het huidige metoo-milieu extra relevant wordt. Hoe reageren we wanneer we iemand zien die in nood verkeert? Zijn we bereid onze eigen (fysieke) integriteit op te offeren om anderen in veiligheid te brengen? En hoe pakken we dat dan aan?

De vele verhaallijnen die van het scherm spatten maken het evenwel wat moeilijk om nog echt eenheid te vinden in het verhaal. Waar de film initieel focust op het afglijden van museumdirecteur Christian, wordt die boodschap gaandeweg bedolven onder een veelheid aan zijsprongen. Al die geweldig lange ongemakkelijke momenten zorgen ook voor een heel lange film (2u22min, red.), waardoor we aan het eind stiekem toch een beetje blij zijn dat het afgelopen is. Dat gezegd zijnde grossiert The Square toch vooral in memorabele, hetzij ietwat ongemakkelijke en lang uitgesponnen momenten. Östlund laat je achter met meer dan genoeg stof om over na te praten en haalt onderweg verschillende interessante thema’s aan - meer dan genoeg om met een voldaan gevoel weer huiswaarts te keren.