Medica’s Het Algoritme verkent de grenzen van normaliteit

Voor de start van de voorstelling herinnert regisseur Margo De Backere het publiek nog even aan de gekende theaterconventies: gsm op stil zetten, niet opstaan tijdens de voorstelling… 'Jullie kunnen je maar beter goed aan deze regels houden,' sluit ze af, 'want Het Algoritme kijkt altijd toe.'

Zo gaat het er namelijk aan toe in de wereld waarin het theaterstuk zich afspeelt. Daar observeert Het Algoritme van jongs af aan iedereens gedrag, interacties en gedachten 'voor het beschermen van de algemene orde'.

Op die manier kan immers gedetecteerd worden welke kinderen lijden aan de zeldzame psychiatrische aandoening Morbus Cerebralis (Latijn voor hersenziekte): 'Typische kenmerken zijn asociaal en (zelf)destructief gedrag, narcisme, een onvermogen tot empathie en controle van agressieve impulsen,' klinkt het.

Wanneer de ziekte gediagnosticeerd wordt bij Joanna (Lisa Provoost) en Judas (Vincent Vanden Broeck), worden ze afgezonderd van de maatschappij en voor een (levenslange?) behandeling naar Het Centrum gestuurd. Daar wil een ambitieuze en temperamentvolle Psychiater (Alicia Moses) de groep zieke kinderen disciplineren door een monotone dagroutine, hypnose-sessies en dubieuze psychotherapie om 'over je Gevoelens te praten.'

In de eerste scène wordt aan de moeders van de twee kinderen verteld dat ze hun kinderen binnen enkele minuten vaarwel zullen moeten zeggen. Daarin komt al meteen naar voren hoe Het Algoritme een mooi evenwicht weet te vinden tussen zwaarte en humor, en tussen entertainen en aanzetten tot reflectie. Het ene moment lopen de rillingen over je rug, het andere lach je onwillekeurig mee.

Raken en missen

Het Algoritme vormt een gestroomlijnd geheel: elke speler beheerst de tekst goed, en bewegingen en overgangen lopen vlot. De hypnotiserende choreografieën zijn duidelijk hard ingeoefend en brengen onder andere het monotone karakter van het leven in Het Centrum mooi over.

Om die sfeer nog sterker op te roepen, blijft het toneel dankzij strakke opstellingen van tafels en stoelen er steeds even saai en klinisch uitzien als het grijs-witte 'uniform' van de patiënten. De paar decorwissels die overblijven gaan bovendien bijna moeiteloos op in het stuk dankzij de soms lange, maar vermakelijke intermezzo's van de Poetsvrouw (Tess Hoogenboom).

Deze soberheid wordt gecompenseerd met een intrigerend spel van muziek en licht, dat tijdens de meest indrukwekkende scènes van het stuk een cruciale rol vervult. Lichtsignalen geven leven aan de hypnose-sessies, terwijl clair-obscureffecten de woeste speeches van de Psychiater kracht bij zetten. De gekozen geluidsfragmenten structureren op hun beurt het stuk op ingenieuze manier door de verschillende motieven passend te signaleren.

Het is wellicht bij elk amateurtheater onvermijdelijk, maar in dit geval vallen de grote verschillen in acteertalent tussen de spelers wel erg op. De speelkwaliteit is daardoor over het algemeen eerder wisselend. Sommige scènes die erg sterk in elkaar zitten missen hierdoor toch immersieve kracht – wat misschien al deels vermeden kon worden met net dat beetje meer aandacht voor dictie en verstaanbaarheid.

Francesca Birlogeanu’s volledig zelfgeschreven script vormt in elk geval een schitterend fundament, zowel qua inhoud als qua stijl. Het is haar eerste eigen toneelstuk ooit, maar de tekst getuigt van een bijzonder aanvoelen voor de mogelijkheden om poëzie en theater samen te laten komen in een overtuigend geheel. Haar poëtisch talent komt vooral naar voren in een aantal lang uitgesponnen, ritmische monologen.

Een enkel minpunt: sommige uitweidingen en verwijzingen komen ietwat geforceerd over, en zijn misschien niet allemaal op hun plaats in het stuk. Er wordt vluchtig geraakt aan tal van intrigerende beelden en ideeën, vaak met filosofische of politieke lading. Maar deze missen soms uitdieping en krijgen weinig ruimte om echt door te dringen bij het publiek.

De verleidelijkheid van Het Algoritme

Lisa Provoost weet als Joanna prachtig de emoties over te brengen van hun personage: een kind dat plots moet omgaan met het generieke label 'speciaal'. Angst, verwarring, boosheid en twijfel zinderen in de ruimte. Op die manier ben je in de eerste plaats geneigd om mee te voelen met de opgesloten en mishandelde kinderen, die zacht en kwetsbaar overkomen: het zijn toch nog maar kinderen? Zo gevaarlijk kunnen ze toch niet zijn?

Tegelijkertijd wordt de onschuld van de kinderen telkens opnieuw subtiel in vraag gesteld. Doorheen de therapiescènes — die een pijnlijk rake en hilarische toespeling vormen op het gewrongen karakter van 'workshops' in de psychiatrie — krijgt het publiek een blik op de donkere ideeën, übermensch-utopieën en gewelddadige fantasieën die de mentale wereld van de Morbus Cerebralispatiënten kleuren.

Daarmee dramatiseert het stuk interessante morele vraagstukken: is het Anderszijn van deze kinderen echt gevaarlijk en valt hun afzondering dan misschien toch te rechtvaardigen? Wanneer zijn gedachten echt afwijkend?

Door de moeilijk vast te pinnen grens van normaliteit zo voelbaar te maken, toont het stuk ook waarom het verleidelijk is om Het Algoritme dan maar als onbetwistbare macht te laten gelden. 'Het Algoritme is nooit fout!', gilt de Psychiater immers woedend. Het geeft richting in een wereld waar de grens tussen goed en kwaad, speciaal en normaal, niet zo duidelijk te trekken is, en waar angst voor chaos krampachtig doet vasthouden aan het bewaren van Orde en Stabiliteit – wat daar ook voor nodig is.

Inhoudelijk genomen heeft Het Algoritme misschien een lichtjes clichématig kantje. Klassieke dystopische fictiewerken als Orwell's 1984 of Huxley's Brave New World worden onvermijdelijk in de herinnering gebracht. Toch heeft het stuk een relevant thema dat blijft fascineren, en dat Medica op bewonderenswaardige manier heeft kunnen actualiseren.