Leuvense cultuurhuizen en -verenigingen machteloos tegenover Vlaamse besparingsmaatregelen

Twee procent. Dat is de huidige slaagkans als je een dossier indient voor een projectsubsidie in het plan Jambon. Met een daling van zestig procent slinkt de pot voor het volledige Vlaamse kunstenveld tot 3,4 miljoen euro. Met zes procent minder werkingssubsidies kunnen de Leuvense cultuurhuizen die klap voor kleinere makers en organisaties niet opvangen.

Schulden, einde van de werking

Voor kleinere organisaties komt de knip het hardst aan. Straatrijk, een urban dance organisatie, heeft beslist onder deze omstandigheden niet verder te gaan. Stijn Luyten: 'We hadden het al heel moeilijk om onze projecten gaande te houden. Op een bepaald moment stopt het.'

Silke Jacobsen, algemeen leider van het Huelgas Ensemble, zegt 'onvermijdelijk in het rood te gaan' als de besparing er komt. Hun subsidies zijn nu alleen voldoende om de organisatie en administratie van Huelgas te betalen. 'De productiekosten van concerten worden door concertorganisatoren overgenomen. We kunnen dus niets besparen als we minder concerten geven.' Bovendien worden die concertorganisatoren zelf geraakt door de besparingen, zodat het voor hen moeilijker wordt Huelgas te betalen: ‘Zo gaan we dubbel in het rood’.

Schulden zijn een eerste gevolg. Op termijn zou het ook betekenen dat Huelgas geen nieuwe concerten of grote projecten meer kan realiseren. 'Zeker omdat het de tweede keer op zo korte tijd is (in 2016 koos ook Sven Gatz voor een 'sterkere kunstensector met minder organisaties', red.), komt het zwaar aan.'

Werktank, een productieplatform voor installatiekunst, wil de kunstenaars sparen, omdat zij de beslissing in de eerste plaats zullen voelen, maar zegt niet om de financiële realiteit heen te kunnen. De besparing komt onrechtstreeks aan, volgens manager Anouk Focquier: 'Andere cultuurhuizen gaan in hun programmatie schrappen. Dat geeft ons als productiehuis minder mogelijkheden.' Volgens hen zal de besparing in het algemeen wel bij de toeschouwer voelbaar worden. Yves Gasia, zakelijk leider van 30CC, bevestigt: 'Wij zijn niet alleen bezorgd over de financiële weerslag voor 30CC, maar ook voor de bezoeker.'

Rebecca Diependaele, coördinator van MATRIX (Centrum voor Nieuwe Muziek), noemt het een 'heel moeilijke oefening' om zaken uit de reeds geplande werking on hold te zetten: 'Er zullen zaken zijn die we moeten uitstellen of niet kunnen doen. Nieuwe projecten die we aan het plannen waren, zijn nu sowieso allemaal op de lange baan geschoven.'

Verschraald aanbod

Ook voor de grotere organisaties heeft een knip gevolgen. Mike Naert van het Depot: 'Wij moeten in totaal 20.000 euro besparen, bovenop de projectsubsidies van de provincie die weggevallen zijn. Dat loopt dus op tot 60.000 euro. Dat is veel, ook voor ons.' Eigen inkomsten moeten dat gat opvullen: 'Als we geen ontslagen willen, moeten we daarnaar kijken.' De effecten zouden in het algemeen niet direct voelbaar zijn voor jobs of publiek, als wel in de diversiteit van het aanbod, zegt Yves Gasia van 30CC.

De subsidies die STUK kon binnenrijven, waren al afgesproken. Algemeen en artistiek leider Steven Vandervelden: 'Die budgetten waren vijf jaar geleden toegezegd. Daarmee hebben we beleid gemaakt. Daar komt men nu op terug.' Als jurist bevestigt Vandervelden dat dat kan, omdat er altijd het voorbehoud is dat het moet lopen met de huidige begroting, maar op gronde van rechtszekerheid is de knip niet evident.

Vandervelden: 'Pacta sunt servanda: afspraken zijn bindend. Dat is de basis van het recht. Bij de N-VA spreken ze graag Latijn dus ik neem aan dat ze dat kennen. (lacht, red.)' Volgens Vandervelden is de laattijdigheid het grootste probleem: 'Voor 2020 en 2021 moeten we 240.000 euro besparen. Voor 2020 liggen alle engagementen vast. Voor ons komt het hoofddeel van die besparing dus op één jaar terecht.'

De besparing is een mes dat aan vele kanten snijdt: cultuurhuizen kunnen minder mensen aannemen door de besparing van zes procent. Kunstenaars zelf worden daardoor geraakt, en kunnen door de besparing op de projectsubsidies moeilijker onafhankelijk van die cultuurhuizen werken. Rebecca Diependaele van MATRIX noemt het een vicieuze cirkel: 'Soms gaat het zo ver dat projecten die al toegezegd zijn toch geschrapt moeten worden of dat uitkoopsommen heronderhandeld worden. Zo schuif je die factuur gewoon de hele tijd door.'

Stad moet ingrijpen

Voor Marius Meremans, N-VA parlementslid voor de commissie Cultuur, is een effect op de organisaties onvermijdelijk: 'Niet elke organisatie heeft het in zich om die kwaliteit te halen. Ik denk dat we echt moeten gaan selecteren en inzetten op die organisaties die excelleren.' Hij beseft zelf dat dat moeilijk verteerbaar is: 'Dat is hard, ik weet dat, maar we kunnen niet iedereen ondersteunen, dat is toch de realiteit.'

Voor hem betekent de knip in Vlaamse cultuursubsidies dat gemeenten meer autonomie krijgen in eigen accenten: 'Vanuit de gemeenten en steden hebben wij ook de vraag gekregen om minder de schoonmoeder te spelen. Wij laten hen nu zelf de kans om op cultureel vlak te investeren in de zaken die zij willen.'

Onzin, volgens Leuvens schepen voor Cultuur Denise Vandevoort: 'Wij zijn Vlaanderen nooit achterna gelopen. We hebben altijd onze eigen accenten gelegd in het Leuvense beleid, samen met de cultuurorganisaties en we hebben complementair en versterkend gewerkt tegenover het beleid van de provincie vroeger en Vlaanderen. Hoe een besparing vanuit Vlaanderen de steden en gemeenten meer kansen zal bieden op eigen accenten is mij een raadsel.'

Op de vraag of de stad de intentie heeft te compenseren voor de Vlaamse besparingen op cultuur, zegt Vandevoort dat het nog te vroeg is om uitspraken te doen voor er concrete duidelijkheid is. Maar het wegnemen van Vlaamse middelen, zeker na het schrappen van de provinciale werkingssubsidies, kan voor haar zeker niet betekenen dat de stad de kastanjes uit het vuur haalt: 'Wij kunnen niet opvangen wat Vlaanderen zomaar allemaal schrapt.'

Ze betreurt de besparingen: 'Zes procent uit de werkingssubsidie knippen is een verschrikkelijke hap, zeker omdat de meeste organisaties al niet zo rijkelijk bedeeld zijn.' De 60 procent besparing op projectsubsidies is voor haar nog stuitender: 'Dat is echt een streep door de rekening van jong talent. Wij zullen zeker in Leuven talent blijven steunen.'

Minder kansen voor opkomend talent

Het de kop indrukken van opkomend talent en experiment is een terugkerend argument om de besparingen af te keuren. Zeker de 60 procent besparingen op de projectsubsidies rekenen op onbegrip. Steven Vandervelden van STUK: 'Die 60 procent vind ik echt dramatisch. Op menselijk vlak, voor een jonge instroom die niet kan instromen. In het veld, want er is een belangrijk aandeel dat er bewust voor kiest om niet structureel gesubsidieerd te zijn en met projectsubsidies te werken. En wat velen niet weten: projecten zijn cruciaal voor de excellente uitstraling van Vlaanderen in het buitenland.'

Concreet is de slaagkans voor een projectsubsidie nu 2 procent geworden, zegt Diependaele van MATRIX: 'Met zo'n onzekere financiering is het aanvragen van een projectsubsidie in de huidige situatie gewoon tijdverspilling.'

Professor Cultuurbeleid Anneleen Masschelein vreest voor de impact op jonge kunstenaars: 'Zij leven vaak al in armoede. Nu wordt de concurrentie nog veel groter. Het valt te verwachten dat jonge kunstenaars bij budgetschaarste minder artistieke risico's zullen nemen.'

30CC haalt 40 tot 45 procent van haar middelen van de stad, 40 tot 45 uit eigen inkomsten en de rest van projecttoelagen vanuit Vlaanderen. Gasia bevestigt dat door de knip in die laatste inkomstenbron vernieuwende projecten 'moeilijker te realiseren zijn'.

Volgens Meremans is 'een kaalslag niet de realiteit': 'Als men zegt dat wij de grote instellingen bevoordelen, waardoor innovatie moeilijker wordt, zegt men eigenlijk dat die instellingen niet vernieuwend zijn - dat klopt gewoon niet.' Maar innovatie is mede mogelijk dankzij samenwerking met jonge kunstenaars. Als daarin geknipt wordt, dan knip je mee in het experiment. Mike Naert van het Depot bevestigt: 'Wij zullen minder risicovol programmeren.' Ook STUK zegt 'op veiliger te willen spelen'.

Rebecca Diependaele zegt dat daar de knoop zit: 'Nadar Ensemble heeft een aanvraag lopen voor een nieuw project. De kans dat die gehonoreerd wordt, is nu heel klein geworden. Dat zet de toon voor toekomstige projecten.' Vandervelden van STUK: 'Natuurlijk zal de knip een kost voor de toeschouwer betekenen. Maar nog veel belangrijker is dat het aanbod verschraalt. De toeschouwer kijkt vooral naar het oogstveld. Wat er wegvalt, is een stuk in het zaaiveld. Dat betekent dat je binnen 5, 10, 15 jaar een veel minder levendig kunstenveld krijgt.'

Elitaire kunstensector

Een argument dat terugkomt in de discussies over besparingen in cultuur, is dat de sector op dit moment te veel een zelfreferentieel veld is. Cultuur die wel mensen kan bereiken, zou zichzelf financieren.

Stijn Devillé van het Nieuwstedelijk valt die visie aan in De Tijd. Commerciële kassuccessen halen hun winst volgens hem hoofdzakelijk uit merchandising en catering, niet uit de artistieke kern van hun werk. Repetities noemt hij 'research and development'. De kost daarvan kun je niet opvangen met ticketverkoop.

Anouk Focquier van Werktank bevestigt die logica van proefruimte en noemt de beslissingen van Vlaanderen in die zin contradictorisch met hun eigen streefdoel. 'Het is moeilijk te excelleren als je je eigen voedingsbodem kortwiekt.' Ze vergelijkt het culturele veld met de Olympische Spelen: 'Als je gaat besparen op jonge sporters, dan kun je niet verwachten dat je hoge toppen blijft scheren.'

Initiatieven als de cultuurkaart van de KU Leuven of kortingen voor doelgroepen worden moeilijker wanneer je middelen weghaalt bij de organisaties die ze mee moeten ondersteunen.

De verdwijning van een kleine organisatie als Straatrijk, die net een divers en breed jongerenpubliek aanspreekt, is in dat opzicht tekenend.

Een 'sterk' Vlaanderen

Meremans zegt dat het beleid keuzes heeft gemaakt. 'Ook qua investeringen. Voor erfgoed, onze auteurs, culturele infrastructuur en het audiovisueel fonds.' Door via de knip in projectsubsidies en werkingssubsidies respectievelijk de individuele makers en de cultuurhuizen te raken, wordt een hoogstaand Vlaams cultureel veld onvermijdelijk ingedijkt. De ambitie die bijvoorbeeld Werktank had om te internationaliseren, moet met deze knip bijgesteld worden: 'Om zoiets te kunnen ontwikkelen is er budget nodig. Als wij niet kunnen investeren in internationale netwerken, kunnen wij kunstenaars niet verder brengen dan het netwerk dat er al is.'

'De angst heerst dat de reputatie van België verschraalt. Op zich heeft Vlaanderen een innovatief cultuurbeleid met een duidelijk omschreven beleidsplan, al zijn er de voorbije jaren al heel wat besparingen geweest. Als je dat drooglegt, knip je op lange termijn in vernieuwing', vertelt Masschelein. Focquier (Werktank) besluit: 'Als je echt een sterk cultureel Vlaanderen wilt, dan maak je je eigen voedingsbodem niet monddood.'