Lectrr: 'Cartoonisten zijn net seriemoordenaars, alleen worden wij niet opgepakt'

Iemand wordt niet zomaar een beroemde Vlaming en cartoonist. Waar ligt de kiem van uw tekenaarsschap?
'Ik kan niets anders. Mijn eerste herinneringen draaien rond tekenen. Ik heb als kind niets anders gedaan, ook niet gespeeld; tekenen was mijn manier om de wereld te snappen. Op heel jonge leeftijd ben ik beginnen publiceren: toen ik elf was had ik al een wekelijkse strip in vijf verschillende West-Vlaamse kranten. Dat geeft je meteen een publiek. Maar toen kwam de puberteit en ontdekte ik meisjes. En omdat meisjes geen interesse hadden in tekenen, was ik even gestopt.'

'Toch ben ik tekenaar gebleven en rond mijn 16e wist ik dat dit mijn levensdoel is, wat ik doe en wie ik ben. Zo heb ik zelf mijn studies betaald door in te zetten op de cartoons. Uiteindelijk snappen mensen dat weinig anderen dit zo goed doen, en dan is het logisch dat je daar bekend mee wordt. Eigenlijk zijn cartoonisten net seriemoordenaars: beroemd worden door zaken die niemand anders doet, met het verschil dat wij niet opgepakt worden.'

Vroeger leek het wel of er geen jonge cartoonisten opdoken. Nu is er sprake van een heuse stormloop. Hoe kijkt u naar die trend?
'Dat is sowieso nodig. Momenteel ben ik de jongste politieke cartoonist van Vlaanderen en ik ben 40 jaar oud. Het overgrote deel is al gepensioneerd en tekent gewoon door. Dat is problematisch. Onze maatschappij heeft nood aan zelfreflectie. Het probleem is dat die jongere generatie nog steeds in de fase zit van naar zichzelf, en niet naar de buitenwereld te kijken. Momenteel zie ik nog niet echt politieke of editoriale cartoonisten opstaan.'

'In mijn beginjaren had ik moeite met het brengen van een boodschap - alsof ik daar het inzicht niet voor had. Nu duiken er originele cartoonisten op, die meteen een stem hebben. Kijk naar Chrostin: zij heeft haar niche gevonden en zal daar wellicht in blijven werken. Jonge cartoonisten hoeven ook niet te experimenteren: ze weten wat geld opbrengt.'

'En omdat er nu zo'n schaarste is, vrees ik dat er uiteindelijk niemand voor de politieke of de editoriale cartoon zal gaan. Terwijl Vlaanderen daarin juist uniek is met zijn kritische, harde, absurde en grappige strips en wereldwijd aanzien heeft. Andere landen maken gewoon spotprenten.'

'Ik ben wel bang dat ik de laatste zal zijn die het licht uitdoet. Maar ik weet dat er ook mensen out of the blue kunnen komen, dat daar plots een jonge cartoonist is die het hele genre verandert.'

Een aantal van die jonge cartoonisten beginnen vandaag zelfs op Instagram.
'Ik kan daar wel van meespreken, als een van de eerste internet-cartoonisten van Vlaanderen. Omdat ik nergens anders kon publiceren, gebruikte ik mijn eigen website. Rond 2002 waren het enkel Kama (Kamagurka, red.) en ik die een website hadden. Wij hadden dus maar één concurrent: mekaar.'

'Kama's groep zag trouwens al snel die technologische voordelen in. Ze wisten waar de communicatie moest liggen; dat je zelfs onafgewerkte producten moest delen met je publiek. Het is belangrijk om je proces te delen en zoveel mogelijk de wereld in te sturen, in de hoop dat het ergens resoneert. Resoneert het niet, ook goed. Dan weet je meteen dat het slecht of mediocre is.'

'Het is een zeer bevrijdende gedachte: een paar vind-ik-leuks en je materiaal gaat autonoom z’n gang. In het slechtste geval worden 1,3 miljard Chinezen boos op jou - en dat was dan nog met een cartoon die mijns inziens niet goed gemaakt was.' (In China ontstond ophef na zijn cartoon over het Coronavirus, red.)

Speelt u dan bewust in op de globale mediastroom omdat iedereen die cartoons kan zien?
'In het begin heb ik nog geprobeerd om mijn cartoons te vertalen naar het Engels en dàn de wereld in te sturen. Vooral na de aanslagen op Charlie Hebdo zijn er zo een aantal viraal gegaan. Die globalisering via het internet is er dus effectief, maar in essentie zijn wij nog steeds kleine mannekes. Iedereen zit in zijn eigen persoonlijke bubbel. De algoritmes zijn ook zo raar; bijna niemand kan zich daar door duwen, enkel een leger webdesigners.'

'Ik pas mijn werk ook niet aan, maar dat er mensen op Instagram of Facebook gaan reageren dat iets grappig is, dat gebeurt wel soms. Een like verandert niets, de tijd dat mensen gelyncht werden voor cartoons is in het Westen gelukkig voorbij. Je kunt dat niet maken, zeker in mijn geval niet, anders word ik een beetje machtgeil. Cartoonisten hebben best niet te veel macht op dat vlak.'

Die macht kan ook naar politieke macht vertaald worden. Toch kiest u er actief voor geen opdrachten aan te nemen van partijen. Bij het maken van een politieke cartoon moet u wel een kant kiezen.
'Ik kies bijna altijd de tegendraadse kant, die van de oppositie. Tegenwoordig krijg ik dus heel vaak te horen: "Ah, ge zijt links!" Maar ten tijde van Elio Di Rupo was ik dan weer "de rechtse". Mijn politieke kleur zal je dus niet in mijn cartoons gaan vinden. In principe heb ik die zelfs niet, want politiek boeit me niet. Ik ben eerder een anarchist, iemand die het systeem wil omverwerpen. Natuurlijk niet aan de hand van geweld.'

'Tegenwoordig heb je bijvoorbeeld de klimaatjongeren: die steun ik enorm. Als je jong bent en je staat voor iets, dan moet je daarmee op straat komen. Zet die ouwe zakken maar eens te kakken! In mei '68 zijn ze pas beginnen luisteren wanneer de kasseien loskwamen uit de grond. Dus: breek het kot af, je hebt toch niets te verliezen.'

'Van een politieke evolutie zal het niet komen. Je mag nog zo vriendelijk om je rechten vragen als je wilt, veel zal er niet veranderen. Rechten en verandering moet je afdwingen. Dat klinkt misschien allemaal revolutionair en makkelijk voor een cartoonist om te zeggen. Uiteindelijk zit ik ook gewoon maar tekeningetjes te maken.'

Wat u 'gewoon maar tekeningetjes' noemt, zorgt toch vaak voor ophef. Vindt u dat mensen sneller op hun tenen getrapt zijn dan vroeger?
'Kijk, je hebt tegenwoordig vooral die witte vijftigplusser die iets heeft van: "Ge moogt hier niets meer zeggen! Vroeger mochten wij nog lachen met ons vrouw en het woordje neger gebruiken!" Ergens begrijp ik die boomer-generatie. Maar als je naar andere landen kijkt, dan is het in West-Europa en zeker in België zeer goed gesteld met onze vrije meningsuiting. In feite mag je nog steeds bijna alles zeggen; er komt gewoon ook weerwerk.'

'In Nederland is dat anders. Hier maak ik bijna elke week minstens één cartoon waar ik de koning te kakken zet. Bij onze noorderburen is dat strafbaar. Daar werd enkele weken geleden nog iemand opgepakt omdat hij Maxima beledigd had. In België betalen we ze om uitgelachen te worden.'

Bent u bang dat een rechtser klimaat voor meer censuur kan zorgen?
'Het voordeel aan België is dat we hier alles zo complex hebben gemaakt dat we werkelijk niets kunnen veranderen. We kunnen zelfs geen bushalte verzetten - laat staan dat we de vrijheid van meningsuiting gaan intomen.'

'Zelf ben ik heel actief in de cartoonisten-rechtsnetwerken. Wereldwijd volgen we zaken op waar cartoonisten in de knel geraken. In Turkije is het bijvoorbeeld plots heel snel gegaan. Tien jaar geleden publiceerde ik er nog vlotjes islamkritische cartoons. Nu vlieg je daarvoor in den bak. In de VS hetzelfde verhaal. De vrije meningsuiting staat daar dan ook niet dusdanig onder druk door de legislatuur, maar vooral door het grote geld.'

'De enige vorm van censuur die ik zelf ervaar, komt ook van die multinationals. Als een cartoon wordt afgeflikkerd, is dat vaak vanuit Facebook zelf, nooit door iemand anders. Een heel extreem voorbeeld: als ik morgen naar de VRT zou bellen en zeg: "Moet je nu eens horen! Ik heb Manneken Pis, het symbool van ons land, getekend en kreeg plots te horen dat ik zijn piemeltje moest wegwerken! Van een imam nog wel!" Ja, dan staat het land wekenlang op stelten.'

'Nu, een imam heeft mij dat helemaal niet gevraagd. Wel Hasbro, het bedrijf dat onder meer Monopoly maakt. Toen ik in een interview communiceerde dat ik op de hoes van de Brusselse variant zijn geslacht moest wegwerken, was dat helemaal niet erg. Want ja: ze beschermen hun commerciële belangen en integriteit als bedrijf. En dat zijn dingen die dus steeds meer opduiken.'

Naast de rechten van cartoonisten wereldwijd houdt u zich ook sterk bezig met privacy. Als cartoonist is dat soms een paradoxale houding: je gebruikt het gebrek aan privacy van bekendheden en grote koppen om de kost te verdienen. Ligt dat moreel gezien moeilijk?
'Die mensen hebben daar natuurlijk voor gekozen, die gaan zelfs nog verder dan dat. Politici hebben feitelijk de arrogantie om te zeggen: "Eigenlijk vind ik ons probleem niet complex. Ik vind zelfs dat ik een antwoord heb. Nadenken moet je zelf niet doen, stem op mij en ik ga dat voor u regelen." Als je zo’n arrogantie kent, dan eigen je jezelf macht toe. Die macht is voor mij mooi om onderuit gehaald te worden.'

'Zelf vind ik privacy heel belangrijk. Daarom kies ik er bewust voor om niet in die hele carrousel van bekendheid mee te stappen. Een van de tofste dingen aan cartoonist zijn, is dat mijn onderwerpen mij niet kennen. Ik kan in een zaaltje lopen vol met politici en niemand zal mij herkennen. Ik ben zaterdag nog naar de Van Eyck tentoonstelling geweest; ik liep daar continu rond met Sven Gatz. Ik wist precies wie hij was zonder dat hij wist wie ik was. Dat vond ik bevrijdend. Anonimiteit vind ik heel belangrijk.'

Maakt u op die manier gebruik van Lectrr als een soort alter ego?
'Ja, Lectrr, dat is een personage.'

Wat betekent Lectrr eigenlijk als naam?
'De betekenis van dat woord? Dat heeft geen betekenis. Al twintig jaar weet dat mensen enorm te ambeteren. In het begin heb ik ook altijd consequent een ander antwoord gegeven. En dan heb je op een gegeven moment die ene journalist die zegt van: "Ja maar ja, en dat, en dat was dan niet waar, en dat misschien wel, of toch niet." '

'Mensen zijn om heel veel redenen altijd op zoek naar antwoorden. We zijn gefrustreerd als iets geen betekenis heeft. Alles moet zin hebben. Lectrr was in het begin ook altijd anders geschreven. Dat frustreerde mensen nog meer, en dan vooral ook mijn webdesigner. Ik had indertijd twintig domeinnamen. Dat was ook wel commerciële zelfmoord, in feite. Het irrationele stoort. Als westerlingen zijn wij getraind in dat aristotelisch denken. Iets is ja of iets is nee, maar iets kan eigenlijk ook alles tegelijk zijn. En vandaar dus de naam Lecctrrrtr.'

Wat is dan het mooiste, onbeantwoorde, domste gegeven voor u?
'Godverdomme, dat is een moeilijke. (pauzeert) Ik heb echt geen flauw idee waarom we hier zijn. Waarom iemand hier is.'

U bent hier omwille van dit interview.
(lacht) 'Nee, nee, nee, op deze wereld hé. In het begin stel je je daar nog vragen bij. Zeker als je wat jonger bent. Eerst wijs je religie af. Dan zoek je jezelf op in allerlei machtsstructuren, zoals het Marxisme bijvoorbeeld. En daarna denk je weer van: dat is het niet. Uiteindelijk vormt het voor mij een rustgevende gedachte dat er geen reden hoeft te zijn. Er heerst zoveel vrijheid in iets niet snappen. Vandaar dat woordje Lectrr. Een absurde grap. Eigenlijk vormt heel het leven zo’n absurde grap. We hebben geen flauw idee waar we mee bezig zijn, en dat is toch schoon? Dit interview was dus zinloos vrees ik, sorry.'