Haider Al Timimi: 'Ons schoolsysteem mist filosofie'

Haider Al Timimi: 'Zero for Conduct is gemaakt met een achttal jongeren. De titel is geïnspireerd op een heel mooie oude Franse film van Jean Vigo, Zéro de Conduite. In de jaren 30 was die film redelijk controversieel omdat hij aanspoorde tot burgerlijke ongehoorzaamheid.'

'Op dezelfde manier stel ik mij echt vragen bij ons huidig onderwijsmodel. Dat is de reden waarom de voorstelling tot stand is gekomen en waarom ik het opportuun vond om hem samen met jonge mensen te maken. Anders zou ik de zoveelste oude zak zijn die vanuit een volwassen blik problemen probeert aan te kaarten.'

De jongeren hebben dus zelf veel inspraak gehad in het maakproces?
'Ja, absoluut. De helft van de teksten zijn ook door hen geschreven. Wij lazen die op het einde dan door, staken er hier en daar quotes in of schreven iets extra’s. Uiteindelijk kwam bijna al het tekstmateriaal van hen. Het overige hebben wij verzameld uit documentaires en films. Ik heb op zich niet zo heel veel geschreven.'

'Zo is het onderzoek echt samen gevoerd. Sommige van deze jongeren hadden heel weinig ervaring met theater, dus ik vind dat ze nu al enorme stappen zetten. Wanneer je een jonge gast zelf met materiaal laat afkomen waar hij inhoudelijk echt achter staat, dan is je werk al half gedaan als regisseur. Je moet geen tekstanalyse doen zodat de acteur het vuur te pakken krijgt. Nee, het vuur was al aanwezig toen ze dit schreven.'

Bemerkte u in dat materiaal een generatiekloof of waren de jongeren net met dezelfde dingen bezig als u toen u tiener was?
'Het laatste. Ongelooflijk hard. Ik ben ouder dan hen, maar tegelijkertijd heb ik ook een schooltijd gelopen die eerlijk gezegd tot vandaag onveranderd is gebleven. Uiteindelijk belanden de mainstream jongeren nog steeds in het ASO, BSO en TSO.'

'Wanneer ik een school binnenwandel, dan zie ik nog altijd dezelfde klassen als rond de eeuwwisseling. Misschien staat er nu een digitaal schoolbord, maar daar stopt het verschil. Het zijn nog steeds allemaal bankjes, leerlingen moeten hun mond houden en er is een leraar die de absolute waarheid in pacht heeft. Er is slechts één antwoord op elke vraag.'

'Op dat vlak vind ik dat we nog een lange weg af te leggen hebben. Het gesprek over wereld en mens, over geloof en wetenschap is afwezig. Er mankeert filosofie in ons schoolsysteem. Het kritisch denken van jongeren wordt heel moeilijk of zelfs niet aangewakkerd.'

'Er is van alles aan het gebeuren en ik merk dat heel veel van onze jonge gasten niet over de tools beschikken om mee dat gesprek te kunnen voeren. Ze worden te hard opzij geduwd. Het pijnlijkste vind ik dat dit schoolmodel perfect afgesteld is op ons huidige economisch model. De scholen melken jongeren uit om dan een gaatje te vullen binnen een kapitalistische machine.'

Dat systeem heeft er ook geen belang bij een alternatief te zoeken.
'Het is vastgeroest. Elke vorm van verandering is zo moeilijk om uit te voeren. Er zit nog altijd een militaire code in ons schoolsysteem. Het is letterlijk een cadettenschool. Ik wil niet zo ver gaan dat ons schoolsysteem bijvoorbeeld iets als fascisme introduceert, maar het doet dat wel via een indirecte weg. Het geeft jongeren niet genoeg informatie over de wereld en triggert hun nieuwsgierigheid niet over wat buiten hun leefwereld valt.'

'Ik maak allereerst theater met het doel om mensen te raken. Je kan er even de tijd mee vertragen. Tegelijk heeft deze kunstvorm ook de kracht om mensen iets bij te leren. Ik wil niet zeggen dat ik de smartass ben die iemand onderwijst. Maar in het onderzoek naar een project leren wij zelf het een en ander bij, en dat delen we dan weer met het publiek.'

Wat hebt u zoal met dit onderzoek bijgeleerd?
'Een van de interessantste dingen is de term 'divergent thinking'. Dat betekent dat we allemaal vanaf de geboorte zijn geprogrammeerd om per vraag naar meerdere antwoorden te zoeken. Uit onderzoek blijkt dat we tegen ons achttiende levensjaar die eigenschap totaal verloren hebben. En dat onderzoek wijst ook uit dat dat vooral komt door ons onderwijssysteem. Omdat we dag in dag uit worden aangeleerd dat er één antwoord is per vraag.'

'Ik heb ook ontdekt dat jongeren vandaag de dag pessimistisch zijn, maar pessimisme wordt heel vaak onderschat. Het is niet hetzelfde als nihilisme. Pessimisme betekent "kwaad zijn op iets". Anuna De Wever en Greta Thunberg zijn pessimistisch over de toekomst en het klimaatbeleid, maar dat maakt dat zij met duizenden jongeren op straat gaan en om verandering vragen. Dat is voor mij hoopvol.'

'Het is ook hoopvol dat die jongeren wier stem altijd wordt dismissed als naïef en onwetend, ons nu dwingen om naar hen te luisteren. Op dit moment vind ik dat de meest heldere stem die er is. Iemand als Anuna De Wever die zegt: "Is er geen geld? Druk dan nieuw geld." Ze legt de matrix bloot. Dat is exact divergent thinking. Ze duidt op onze vastgeroeste modellen en verbreekt ze.'

Het publiek moet dus geen hapklare antwoorden verwachten?
'Nee, zeker niet. Eerlijk gezegd heb ik ook geen antwoord op de vraag hoe het schoolsysteem wél moet zijn. (lacht) Er zijn veel slimmere denkers, filosofen, onderzoekers die daar betere antwoorden op hebben. Wat wij wel doen, is de complexiteit aankaarten en die op scène zetten.'

'We willen het publiek verrassen op dezelfde manier als wij verrast waren. Alleen namen we de schoonheid van theater mee. Alles passeert in deze voorstelling; van dans, beweging, spel, beeldtaal tot muziek. We gaan entertainen, hé. En al entertainend proberen we in de mensen iets wakker te schudden.'