Genderneutrale prijzen: een stap vooruit, of achteruit?

Een nieuwe categorie is geboren bij de Academy Awards, beter bekend als de Oscars. Vanaf nu zal er ook een beeldje uitgereikt worden aan de beste castingdirecteur. Daarbij zal geen onderscheid meer gemaakt worden tussen een vrouwelijke en mannelijke categorie, een nieuwe genderneutrale award dus, want zo hebben de Academy Awards er nog niet veel. 

De filmprijzen lopen daarmee achter op hun soort, want genderneutrale prijzen zijn al enkele jaren een groeiende trend binnen de film- en muziekwereld. Denk maar aan de MIA's, de Ensors of de BRIT Awards. Door over te schakelen op genderneutrale prijzen, hopen de organisaties inclusiever te zijn en ook non-binaire artiesten de kans te geven om een prijs te winnen binnen een categorie die voor iedereen past. 

Zo zijn de Ensors, de belangrijkste film- en televisieprijzen in Vlaanderen, al drie jaar genderneutraal. Dat leverde echter al twee keer overwegend mannelijke winnaars op, iets waar de organisatoren niet bepaald op hadden gehoopt. Zijn genderneutrale prijzen dan wel een goed idee? 'Een van de risico's van een genderneutrale award is dat die minder zichtbaarheid geeft aan vrouwen', zegt Leen d’Haenens, expert in media en minderheden (KU Leuven).

Werk achter de schermen

Volgens Sarah Murru, expert in intersectionaliteits- en diversiteitsstudies (KU Leuven), is de trend naar inclusiviteit geen verrassing. 'Sinds de jaren tachtig zoeken we naar manieren om onze maatschappij inclusiever te maken, dat zien we bijvoorbeeld ook met vrouwenrechten en LGBTQIA-rechten.' Inclusiviteit wordt vandaag meer omarmd in de maatschappij. Elke prijzenuitreikende organisatie wil dan ook als inclusief gezien worden en daarbij zijn genderneutrale prijzen een eenvoudige manier om dat te bereiken.

Inclusiviteit lijkt misschien makkelijk te realiseren in theorie, maar wanneer je inzoomt op de praktijk stoot je op heel wat moeilijkheden. Murru vertelt: 'Wanneer je inclusief probeert te zijn, maar het werk achter de schermen niet doet om discriminatie te vermijden, geef je minderheden niet dezelfde kansen om deze prijzen te winnen.' Het heeft bijvoorbeeld geen nut om de ingang van een gebouw breder te maken voor rolstoelgebruikers als je in dat gebouw geen lift hebt die je naar boven brengt.

Dat werk achter de schermen is echter minder zichtbaar én veel moeilijker. Bij genderneutrale prijsuitreikingen is dit ook niet beperkt tot de organisaties achter de prijzen. Communicatiewetenschapper en genderexpert Sofie Van Bauwel (UGent) verklaart: 'Historisch gezien hebben mannen veel meer en beter uitgediepte rollen gekregen dan vrouwen in de filmwereld. Daardoor is het moeilijker voor vrouwen om een goede prestatie neer te zetten, die voldoende uitblinkt om genomineerd en gekozen te worden voor een prijs.'

Voorspelbaar stemgedrag

Wanneer de categorieën dan genderneutraal worden, heeft dat onvermijdelijk gevolgen voor de prijzen, al heeft het ook te maken met wie de genomineerden en winnaars kiest. 'Mensen nomineren vaak acteurs in rollen waarin ze zichzelf herkennen', gaat Van Bauwel verder. De meerderheid van de jury’s bestaat uit witte mannen die dan – vaak onbewust – ook stemmen op witte mannen.

Daarbij speelt ook het feit dat mensen zich vaker aangetrokken voelen tot herkenbare verhaallijnen. Zo is de typische hoofdrol in een fictief verhaal een sterke man die veel hindernissen moet overwinnen, maar uiteindelijk zijn doel behaalt. Volgens Van Bauwel kan dat een nadeel zijn voor vrouwelijke of non-binaire rollen, omdat die niet vanuit hetzelfde punt starten. Zulke rollen hebben dus vaak al een achterstand tegenover mannelijke rollen. 

Er is ook een verschil tussen prijzen die gestemd worden door een jury bestaande uit mensen uit de sector, of door het publiek. Bij publieksprijzen hangt het resultaat vaak af van hoeveel media-aandacht elke genomineerde krijgt. Een andere factor daarin zijn de verwachtingen en de samenstelling van het publiek. Mannen stemmen vaker op mannen en vrouwen stemmen vaker op vrouwen, hoewel er zeker uitzonderingen zijn.

MIA's

De MIA's, de jaarlijkse Vlaamse muziekprijzen van VRT en VI.BE, zijn sinds vorig jaar genderneutraal. Deze editie kwam zangeres Pommelien Thijs als grote winnaar uit de bus. 'In de eerste plaats gaan de MIA’s over muziek en niet over het gender van de artiest', stelt Gerrit Kerremans, muziekcoördinator bij de VRT. 

'Elk jaar herbekijken we de categorieën en na onder andere de commotie die er speelde bij de BRIT Awards met Sam Smith, kozen we voor genderneutrale prijzen', gaat Kerremans verder. Sam Smith was één van de artiesten die in 2021 een oproep deden om de BRIT Awards genderneutraal te maken.

Volgens Kerremans hoeven vrouwen in Belgische muziek niet per definitie het onderspit te delven. 'België heeft een zeer sterke groep vrouwelijke artiesten, zoals Pommelien Thijs en Camille Dhont.' Bovendien werden er bij de MIA's genomineerden toegevoegd om te vermijden dat minder vrouwen de voorselectie zouden halen.

Het gesprek aangaan

Arlo Devreese, een non-binaire muzikant, ziet zowel de voor- als nadelen van genderneutrale prijzen. 'Bij alle initiatieven loop je het risico op met een privilege voor mannen te eindigen. Je kan wel naar een bepaald doel toe werken, maar als je het verkeerd uitvoert heeft het weinig nut', vindt Devreese. 

Voor Devreese is het vooral belangrijk om het gesprek aan te gaan met de artiesten in kwestie. 'Misgendering kan zeer pijnlijk zijn en zo kunnen goedbedoelde maatregelen hun doel voorbij schieten. Een moment dat heel positief zou moeten zijn, laat dan toch een negatief gevoel achter.' De BRIT Awards tonen dat zoiets vermeden kan worden door artiesten zelf inspraak te verlenen.

Daarbij mogen we trans personen, waaronder ook non-binaire personen vallen, vooral niet veralgemenen. 'Het is belangrijk om telkens opnieuw de conversatie aan te gaan, iedere trans persoon heeft immers eigen en andere gevoelens.' 

Devreese benadrukt dat die het geen ramp vindt om binnen een vrouwelijke categorie genomineerd te worden, zolang daar correcte uitleg bij gegeven wordt. 'De organisatie zou moeten vermelden dat ik geen vrouw ben, maar dat ze geen categorie hebben voor non-binaire personen', vertelt die.

Verdeelde meningen

Voor d’Haenens komen de genderneutrale prijzen er te snel. 'De muziek- en entertainmentindustrie hebben stappen overgeslagen en zijn nog niet klaar voor zulke veranderingen.' Volgens haar zijn er flankerende maatregelen nodig voor betere representativiteit, zoals een aanpassing van de wijze waarop ze met de voorselectie omgaan. 

Zo negatief voelt Murru het niet aan. Genderneutrale prijzen zijn net een stap in de goede richting, vindt ze: 'Het is goed dat diversiteit erkend wordt en het zorgt ervoor dat het gesprek geopend wordt. Al is deze vooruitgang wel contraproductief als het werk achter de schermen niet gedaan wordt.'