Filosofie op de speelplaats

Op donderdag 24 maart bijt Young Plato de avondspits af op Docville, het Leuvense documentairefestival. De documentaire toont zich meteen als een klepper van jewelste. In de documentaire vertalen regisseurs Neasa Ni Chianain en Declan McGrath de Noord-Ierse polarisatie tot vandaag naar het grote scherm.

'Ben je katholiek of protestant?' 'Wat is het verschil? We bloeden allemaal dezelfde kleur', antwoordt een Noord-Ierse jongen. Toch leverde het vorige eeuw een bloedige, dertigjarige strijd op, oftewel: 'The Troubles'. Terwijl de protestanten onderdeel wilden blijven van Groot-Brittannië, smachtten de katholieken naar een hereniging met Ierland.

Ardoyne, een arbeidersdistrict in Noord-Belfast, mag er vandaag vredig uitzien, maar de vredesmuren scheiden nog steeds katholieken van protestanten. Een schooldirecteur wil daar verandering in brengen tijdens de lesuren en dat aan de hand van Socrates.

Elvis Presley en filosofie

Die schooldirecteur is Kevin McArevey. Hij is directeur van Holy Cross Primary Boys School midden in de grauwe arbeidersgemeenschap. Vanaf de beginscène lijkt hij een karaktertype te zijn met twee passies: Elvis Presley en filosofie. Tijdens zijn rit naar het werk, zingt hij Presley-klassiekers en wiebelt een bobble head van de King of Rock and Roll op zijn dashboard.

Zittend in zijn kantoor –, met al-te-raden-decoratie,– leest hij over het stoïcisme. 'Als je vechten wil, denk dan eerst aan Seneca's tien manieren om geweld op te lossen, predikt McArevey aan de lagereschoolkinderen in een lokaal bekleed met citaten van Griekse meesters.

Het is weinig geloofwaardig dat een tienjarige leerling Seneca's of Socrates' raad zal volgen, maar de documentaire toont dat daar de intentie van de Elvis Presley fanaat niet ligt.

Filosofie of therapie?

Wanneer een gevecht tussen twee kinderen op de speelplaats losbreekt, brengt McArevey de leerlingen naar het filosofielokaal. Daar moedigt hij hen aan om met hun hoofd te denken in plaats van met hun vuisten. Evangelist Lucas' leuze 'de andere wang toekeren' wordt vervangen door Seneca's 'jezelf in de plaats van de ander stellen'. Katholicisme is duidelijk niet langer het ei van Columbus.

Om het filosofielessen te noemen, is het wat overroepen. Bij de oudste groep speelt hij met enkele grote namen. Bij de jongere schoolkinderen neigt de les naar een praatuurtje over gevoelens wat niet minderwaardig is.

Schietschijf: katholieke leerlingen

De sterkte van de documentaire is dat de makers gedurende een jaar de school volgen. Tijdens die periode wordt Holy Cross getroffen door een bom aan de schoolpoort en een student die om het leven gebracht wordt. Het zijn voorvallen die de katholieke – en niet-probleemloze – wijk Ardoyne nog steeds tekenen.

De meeste katholieke ouders zijn een erfenis van The Troubles uit de jaren '90 en dragen nog steeds wrok voor hun antagonisten; de protestanten. Omgekeerd geldt dezelfde houding. De houding van de kinderen is vaak het resultaat van de ingebakken afgunst die hen met de paplepel ingegeven werd .

Terwijl de kinderen in de geschiedenisles zitten en archiefbeelden te zien krijgen, kruipt de toeschouwer als het ware in de huid van de medeleerling. De beelden tonen een verdwaalde katholieke meisjesschool in een protestantse buurt die nog in 2001 het offensief werd van loyalistische demonstranten.

Nog altijd antagonisten

Na het zien van die archiefbeelden zijn de katholieke leerlingen van Holy Cross Primary Boys School niet langer de wriemelende babbelaars en stoelacrobaten. 'De beelden van de recente raketaanvallen maken duidelijk hoe alledaags de gebeurtenissen zijn', verklaart Rory McCluskey, filmganger en Ier uit Belfast.

De scène wordt gevolgd door dronebeelden die zweven over de straten rond de school en onthullen muurschilderingen ter herdenking van het Iers Republikeins leger (IRA), naast panelen met loyalistische spreuken. Het intergenerationele geweld echoot verder.

Holy Cross bestaat ook uitsluitend uit jongens – vaak uit hetzelfde milieu – die dezelfde problemen ondervinden zoals pesten, isolement, problemen thuis en een gebrek aan zelfvertrouwen. Daarbovenop komt voor die kinderen de druk van het verleden dat nooit lijkt te vervagen.

De schoolkinderen bespreken openlijk hun angsten met elkaar. Ze knuffelen en wenen. Hoe normaal het ook mag klinken, het gebeurt nog te weinig. Met succes worden die individuele verhalen gekoppeld aan een breder perspectief van een schaduwleven in de lange geschiedenis van Noord-Ierland.

Missie 'geslaagd'

Hoewel hij al tal van filosofielessen bijwoonde, zegt een jongetje van een jaar of zeven aan het eind van de documentaire zelfzeker: 'Mijn vader staat erop: "Geweld bestrijd je met geweld".' McArevey wil nochtans die oude denkwijze in twijfel trekken en verwacht dat de nieuwe generatie voor zichzelf leert te denken. Zo is er hoop voor een nieuw Noord-Ierland.

De kijker bekruipt soms het gevoel alleen de eenmansmissie van McArevey te zien te krijgen, maar de regisseurs onderlijnen net het belang ervan. 'Wat is het nadeel van filosofie als hoofdvak te introduceren in elke school? Er is geen nadeel', licht Neasa Ní Chianáin toe. De missie kan makkelijk doorgetrokken worden naar heel Noord-Ierland en zelfs daarbuiten.

De slotscène knipoogt met Elvis Presley's If I Can Dream naar een definitief einde aan de constante strijdlustigheid tussen beide partijen. De kijker is vooral benieuwd naar hoe de wijkjongens verder zullen evolueren.