EVALUATIE CULTUURBELEID - Stroomlijning en interdisciplinariteit

Het zeventig pagina's tellende beleidsplan van Luc Sels repte met geen woord over cultuurbeleid. Volgens Sels niet omdat cultuur onbelangrijk is, wel omdat hij 'in eerste instantie had gemikt op een coherent en toekomstgericht programma'. Bart Raymaekers, vicerector Humane wetenschappen, Cultuur, Kunst en Erfgoed bevestigt dat cultuur op de agenda stond, 'met volle steun van de rector'.

Erfgoed: netwerken en organiseren

De huidige beleidsploeg plaatste erfgoed vanaf het begin – alvast symbolisch – op de kaart door voor het eerst expliciet de bevoegdheid 'erfgoed' in het takenpakket van een vicerector te integreren. Jan De Maeyer, opdrachthouder Archief- en Erfgoedbeleid en lid van de werkgroep Erfgoed van de VLIR, merkt die aandacht voor erfgoed in het beleid: 'Er zijn veel aanzetten gegeven voor een coherenter, geïntegreerd beleid.'

De Maeyer ziet de waardering voor het erfgoed onder meer in de initiatieven voor publieksgerichte valorisatie, plannen voor een master rond erfgoed, de erfgoedwandelingen van afgelopen zomer en de investeringen in de website erfgoedlabo, een vzw die verschillende erfgoedspelers met elkaar in contact brengt.

De laatste jaren groeide ook de samenwerking met de buitenwereld rond erfgoed. 'Universiteiten waren vroeger wat dat betreft eerder eilanden, nu is er meer aandacht voor samenwerking rond erfgoed en wordt academisch erfgoed afgestemd met het erfgoedlandschap en -beleid in Vlaanderen', vertelt De Maeyer.

Een van Sels' speerpunten was digitalisering. Dat proces vindt ook zijn weerslag in het erfgoedbeleid. Er wordt nagedacht over het beheer en de toegankelijkheid van digitale gegevens, en er lopen gesprekken met de UCL om gesplitste collecties weer digitaal samen te brengen. 'Die collecties moeten eigenlijk naast elkaar geplaatst worden', vertelt Geert Vanpaemel, voorzitter van de Commissie Academisch Erfgoed. 'Er is nu een groot project opgestart waarvan we resultaten hopen te zien in 2025 – ons feestjaar.' Dan viert de KU Leuven haar zeshonderdste verjaardag, 'een aanjager voor erfgoedinitiatieven', aldus De Maeyer.

Jan De Maeyer concludeert dat er tijdens de voorbije beleidsperiode grondig is nagedacht over een erfgoedpolitiek. 'Er is bekeken of alle bestaande organen voldoende efficiënt functioneerden. Er is ook ingezet op connectievorming en het afstemmen van entiteiten.' Deze ambitie komt openlijk tot uiting in het pas opgerichte HERKUL. 'Maar omdat een universiteit functioneert in een consensusformule en niet top-down bestuurd kan worden, moeten we nog afwachten hoe het beleid zich zal ontwikkelen en welke resultaten er volgen.'

Begin november 2020 keurde de KU Leuven de oprichting van HERKUL goed, een nieuw instituut dat een interdisciplinaire verbinding probeert te vormen tussen bestaande erfgoedprojecten en -diensten. Vicerector Raymaekers legt uit dat de schaalgrootte van de universiteit vereist dat diensten en onderzoekers zo met elkaar in contact worden gebracht. Voorlopig zit het project nog in een organisatiefase, maar het bestuurlijk apparaat zal eind maart definitief worden vastgelegd. Het instituut zal niet hiërarchisch werken, maar openstaan voor alle ideeën. 'Wij vragen enkel bijdragen in de vorm van input', klinkt het bij Jeroen Poblome, waarnemend directeur van HERKUL. Ook voor partijen buiten de universiteit staat de deur open.

Samenwerking is dus het centrale punt in het instituut. Poblome geeft toe dat die sterkte ook de grootste zwakte is. 'We zullen zo goed zijn als de mate waarin we slagen om de erfgoedgemeenschap aan de KU Leuven echt samen te brengen om zo een rol van betekenis te spelen.'

Dekolonisatie: de gelegenheid maakt het beleid

In lijn met hernieuwde maatschappelijke aandacht voor dekolonisatie, en nadat eerder het borstbeeld van Leopold II uit de universiteitsbib was gehaald, werd in augustus vorig jaar op vraag van de universitaire overheid de Commissie Koloniaal Erfgoed opgericht. Raymaekers: 'Naast symbolische acties, wilden we ons ook de vraag stellen hoe we met die geschiedenis moeten omgaan.' In december werd een rapport met voorstellen afgewerkt. De commissie blijft actief om te kijken wat de universitaire overheid doet en blijft beschikbaar voor een eventuele verdere opdracht.

Het rapport plaatst zich binnen het breder kader van universitaire dekolonisering. 'Kolonisering werd altijd gelegitimeerd vanuit een kennis- en wetenschapsideaal. Je onderwerpt mensen omdat je ze zogezegd wil beschaven. Wanneer we aan dekolonisering van het erfgoed denken, moeten we beginnen bij die houding', klinkt het bij Geert Vanpaemel.

Van schandalen in het koloniaal erfgoed is geen sprake, wel worden in het rapport twee blinde vlekken blootgelegd. Enerzijds de selectiviteit van de collectie die bijna volledig wit van oorsprong is, anderzijds wordt er aangestuurd op verder onderzoek naar de indirecte koloniale acties van de universiteit, waarbij voornamelijk op de samenwerkingen met koloniale bedrijven gedoeld wordt.

Volgens Vanpaemel moet vooral het debat worden gevoerd. 'Dekolonisering is geen gebeurtenis, maar een proces. Je bent niet vandaag een witte universiteit en morgen plots niet meer.' De commissie zelf is niet bevoegd, maar vraagt in haar rapport wel om die problematiek aan te pakken. Vanpaemel is wel positief: 'Leuven vertrekt van een zeer witte situatie, maar is zich al minstens vijftien jaar bewust van het feit dat dat moet veranderen.'

Dekolonisatie is de voorbije beleidsperiode in een stroomversnelling gekomen, grotendeels dankzij de maatschappelijke aandacht. Vicerector Raymaekers vertelt dat de universitaire gemeenschap duidelijk gevoelig was voor het thema. Toch gingen er al langer stemmen voor op. We kunnen ons dan ook niet van de indruk ontdoen dat er gewacht is op een maatschappelijke golf om op te varen. Nu blijft het afwachten wat de universitaire raad met het rapport doet. Volgens Raymaekers blijft het thema alvast op de agenda staan.

Kunst en wetenschap: meer dan een symbolisch stokpaardje

Vicerector Raymaekers maakte aan het begin van zijn mandaat al duidelijk dat hij de band tussen wetenschap en kunst wilde versterken. 'Kunst, cultuur en erfgoed maken deel uit van de kern van onze universiteit', klonk het vier jaar geleden. Hij ziet ook meerwaarde voor onderzoek: 'Kunsten voegen een extra dimensie toe die we bij onderzoek vaak over het hoofd zien: de verbeelding.'

Vicerector Raymaekers maakte aan het begin van zijn mandaat al duidelijk dat hij de band tussen wetenschap en kunst wilde versterken. 'Kunst, cultuur en erfgoed maken deel uit van de kern van onze universiteit', klonk het vier jaar geleden. Hij ziet ook meerwaarde voor onderzoek: 'Kunsten voegen een extra dimensie toe die we bij onderzoek vaak over het hoofd zien: de verbeelding.'

Een ambitie die vaag kan uitschijnen, werd heel duidelijk uitgewerkt in nieuwe initiatieven. Dit academiejaar had de KU Leuven voor het eerst een writer-in-residence en recent werd er een artistieke wedstrijd uitgeschreven om de achtergrond van het online inlogportaal te kleuren.

Maar er werden ook oudere projecten verder gezet. 'Het BAC ART LAB, een project van voormalig vicerector Cultuur Malfliet, is intussen uitgegroeid tot een echt huis voor kunst en wetenschap', zegt Kristien Jacobs, hoofd van de dienst Cultuur. 'Die beleidslijn is sterk ontwikkeld deze beleidsperiode en blijft een prioriteit waar we op willen inzetten.' De samenwerking met kunstencentrum STUK wordt verdergezet en er zou ook een broertje van HERKUL aankomen: een interdisciplinair project rond kunst en wetenschap.

Studentenparticipatie: steeds toegankelijker

Malfliet pleitte destijds voor een minimaal cultuuraanbod voor elke student – ook voor niet-cultuurkaarthouders dus. Die lijn is verder uitgewerkt onder vicerector Raymaekers. Kristien Jacobs: 'Met BlokUUR KULTUUR helpen we studenten al jarenlang door de examenperiode. Dit jaar was er voor het eerst het minifestival WEERKLANK.' Elke student kan zich ook gratis inschrijven voor de leesclubs met Saskia De Coster.

Naast cultuurbeleving steunt de KU Leuven sinds de vorige rectoraatsploeg ook kunstcreatie in het BAC ART LAB. Celien Govaerts, cultuurmandataris van LOKO, vindt dat het project mooie samenwerkingen aangaat met kunstrichtingen, maar dat het meer bekendheid verdient. Voor cultuursubsidies van de commissie Cultuur geldt dat ook: 'We zien vooral aanvragen voor projectsubsidies door verenigingen of hele studierichtingen, maar individuele studenten kunnen er ook terecht.'

Govaerts is heel blij met de ondersteuning van de dienst Cultuur, maar denkt ook aan cultuurkaarten op andere campussen. 'Het zou fijn zijn om toch iets te kunnen bieden aan studenten op andere campussen, of in de tweede plaats misschien iets voor Leuvense studenten die niet aan de KU Leuven studeren.' De vicerector denkt in dezelfde richting en ziet veel mogelijkheden in campussteden; onder meer in Brugge worden opties onderzocht.

De grootste uitdaging voor het cultuurbeleid was misschien wel het voorbije coronajaar. 'We hebben bij de start van het academiejaar gelukkig nog heel wat cultuur offline kunnen aanbieden. Daarna hebben we alternatieven gezocht', vertelt Jacobs.

Govaerts vindt dat de universiteit haar cultureel programma mooi heeft aangepast en is ook tevreden over de ondersteuning voor culturele initiatieven van studenten. 'Er is wel even onduidelijkheid geweest door de verschillende richtlijnen voor culturele en sociale evenementen die niet goed afgelijnd waren.' Dat offline cultuur dat tikkeltje meer heeft, kan de ploeg niet kwalijk genomen worden.

Conclusie

Wat begon zonder vermelding in het beleidsplan, ontpopte zich tot een mooi project. Het cultuurbeleid is een verhaal van stroomlijning en interdisciplinariteit, zonder aan overleg en bestaande initiatieven voorbij te gaan. 'Ik zag mijn rol als spelverdeler', vertelt Raymaekers. Nu is het wachten op de resultaten van de veelbelovende initiatieven.