De omhelzing van cultuur en rouw

Tijdens ons interview met Marleen Vertommen, rouwbegeleidster bij Verbinding in Verlies, haalt ze een citaat van wijlen Jan Hoedt aan: 'Kunst is het leven, de liefde en de dood. Al de rest is decoratie.'

Bij de beschrijving van het boek Julian van Fleur Pierets zien we een gelijkaardige quote terugkeren: 'Julian is an ode to love, the fragility of life and inevitable loss'. Dat boek verhaalt het leven van Fleur en Julian. Samen starten ze 22 The project, waarin ze willen trouwen in alle 22 landen waar koppels van hetzelfde geslacht dat mogen. Na het vierde trouwfeest in New York wordt Julian gediagnosticeerd met een ernstige hersentumor. Zes weken later sterft ze.

Herkenning

Fleur Pierets: 'Ik had veel schrik om mijn eigen herinneringen te vergeten, dus ik moest die van mezelf allemaal opschrijven. Ik heb toen in een interview met De Morgen gezegd dat ik daarmee bezig was. De volgende dag stonden er zeven uitgeverijen aan mijn deur om te vragen of ik daar een boek over wou schrijven.'

'Ik heb daar heel lang over getwijfeld omdat ik dacht dat er al honderd boeken waren over rouw. Dat bleek niet zo te zijn. Er zijn uiteraard veel boeken over rouw, maar die zijn geschreven door mannen of vrouwen die in een heteroseksuele relatie zaten en/of kinderen hadden, en dus ook een reden hadden om uit hun bed te komen.'

'Ik vond mijzelf nergens in terug. Toen dacht ik: "Als ik dat heb, hebben andere mensen dat waarschijnlijk ook." Dat had ik als houvast om mezelf voor te leggen dat ik dat andere verhaal moest vertellen. We leven zo hard binnen een aantal referentiekaders dat we de mensen die daarbuiten vallen vergeten.'

22 The project kan worden gezien als een activistisch project. Door te trouwen in de 22 landen waar het homohuwelijk legaal is, wordt de vinger op de wonde gelegd: in meer dan 150 landen is het nog steeds niet legaal. Die activistische drijfveer was ook een aanzet om het boek te schrijven.

'Bloed kruipt waar het niet gaan kan; ik blijf een activist. Ik was dat voor haar dood en ben dat nu nog meer. Ik wilde niet per se mijn verhaal delen omdat dat een deel was van mijn rouwproces. Ik zag het wel als iets wat een tool kan zijn voor de mensen die zich ook niet herkennen in de heersende verhalen.'

'Mijn werk is vaak heel persoonlijk, maar ik vertrek wel vanuit de gedachte: "Misschien heeft iemand hier iets aan die zich nergens in terugvindt." Ik vertel vooral wat ik denk dat er verteld moet worden. Daarbij kwam ook nog eens dat ik na de dood van Julian aan zelfreflectie moest doen. Julian was de eerste vrouw waarop ik verliefd werd, dus ik moest mezelf ook nog de vraag stellen of ik gay was. Ik kwam in een soort puberteit terecht op mijn vijfenveertigste, die bovenop dat rouwproces kwam.'

Troost in literatuur

'Ik heb heel veel gehad aan het boek The Year of Magical Thinking van Joan Didion. Dat vind ik nog altijd een van de meest fantastische boeken over rouw. Ik heb natuurlijk heel veel vrouwen gezocht, omdat ik zelf ook opgegroeid ben in een tijd waarin vooral mannelijke auteurs het referentiekader waren.'

'Daarnaast heb ik ook veel gehad aan verhalen van minderheidsgroepen. Ik ben Audre Lorde beginnen te lezen, het werk van Kara Walker, Félix González-Torres en de Guerrilla Girls bekeken. Dat zijn allemaal kunstenaars die buiten de norm vallen, wat ook met rouw te maken heeft.'

Bovenstaande werken zijn een troost in dat rouwproces, maar er is ook literatuur die Pierets liever vermijdt omdat die te hard worden gelinkt aan het verlies zelf. 'Ik kan geen Toon Tellegen meer lezen. Ik las die verhalen voor aan Julian omdat die zo verschrikkelijk mooi zijn, maar ook kort. Julians hersenen waren aan het aftakelen, waardoor ik korte, mooie en niet-triestige verhalen zocht.'

'Ik grijp er niet meer terug, omdat die verbonden zijn met dat rouwproces. Het is zo'n gigantisch deel van mijn leven, dat ik moet opletten dat ik de zeven jaar die we wel hebben gehad niet laat overschaduwen door die zes weken.'

'Wat ik probeer te doen is niet meer zo hard te focussen op die laatste zes weken. Ik fixeer mij nu op de jaren ervoor en wat ik wel heb gehad. Dat blijft een moeilijke evenwichtsoefening. Het beeld van die laatste zes weken schuift soms over een goede herinnering, waardoor ik er heel actief bezig zijn moet zijn om dat tegen te gaan.'

Momenteel werkt Pierets samen met co-scenarist Angelo Tijssens aan een script voor Julian. Die verfilming kan een nieuwe manier zijn om mensen die zich niet herkennen in de heersende referentiekaders een verhaal van herkenning te geven.

Studenten over cultuur

Marie: 'Mij inleven in muziek en film heeft mij geholpen om emoties uit te drukken. Soms hield ik mezelf tegen om te huilen, maar dan zorgden ze er echt voor dat ik alles kon uitdrukken en loslaten. Het is moeilijk om aspecten van je eigen verhaal te herkennen in film en muziek, maar ik ben ervan overtuigd dat het helpt om met je emoties om te gaan. Ik ging niet echt op zoek naar die films of muziek, maar ze kwamen precies op de juiste momenten.'

Robin: 'Ik heb veel gehad aan The midnight library, al is het boek met momenten heel confronterend. Ik heb ook een sombere afspeellijst voor moeilijke momenten. Daarop staan liedjes van Leonard Cohen, Tom Waits, Tom Odell, Lana Del Rey, Roy Orbison, Ozark Henry, Nick Cave, Tom Rosenthal, Adele en Meskerem Mees.'

Charlotte: 'Na Elines dood heb ik veel piano gespeeld. We speelden vroeger samen muziek, waardoor het oorspronkelijk raar was om de stukken zonder haar cello te horen. Maar op termijn heeft het wel geholpen om ermee om te gaan. Toen ze nog in coma lag, heb ik Clare de lune opgenomen om in haar ziekenhuiskamer af te spelen. Ik heb het stuk dan ook tijdens de begrafenis gespeeld: het doet mij altijd aan Eline denken, op een mooie manier.'

Ella: 'Mijn broer doctoreerde in de fysica over het heelal. Alle cultuur die mij aan hem doet denken, heeft op de een of andere manier ook met sterren te maken. We kijken soms Interstellar met het gezin. Maar ook Harvest Moon (Neil Young) en Across the universe (The Beatles) doen mij aan hem denken. Ik heb een specifieke playlist met zulke liedjes voor als ik verdrietig ben. Voor de rest kijk ik heel veel naar de sterren: 's nachts voel ik mij verbonden met hem.'