De balans na 'Barbenheimer': 'Producenten hebben ingezien dat het rendeert om artistieke vrijheid te geven aan regisseurs'

Deze zomer raakte iedereen – die niet onder een steen leefde alleszins – begeesterd door het fenomeen 'Barbenheimer'. Dat amalgaam slaat op een uit de hand gelopen internetgrap, die langzaamaan ontstond nadat bekend raakte dat twee high-anticipated films op dezelfde dag zouden verschijnen: Barbie en Oppenheimer. 

Die hype werd nog versterkt omdat het ging om twee films van gerenommeerde regisseurs, Greta Gerwig en Christopher Nolan, die bovendien niet méér van elkaar konden verschillen qua thema, stijl en verhaal. 

Geen concurrentie

Doordat beide films hun eigen publiek hadden, vormden ze ook geen concurrentie voor elkaar. Sterker nog, de twee films versterkten elkaar. Er werd bijvoorbeeld aangemoedigd om de films op dezelfde dag na elkaar te gaan kijken. Cinemazalen organiseerden speciale acties waarbij je voor een voordelig tarief beide films achtereenvolgens kon gaan kijken. 

Ook Cinema ZED ging enthousiast mee in de 'barbenheimer'-hype, vertelt programmator Koen Monserez. 'We hebben Barbie en Oppenheimer na elkaar gedraaid voor een paar avonden, waardoor je zowel de roze mensen in de zaal had, als de nerds die Inception-gewijs de film volledig analyseerden', lacht Monserez.

'Barbenheimer' was dan ook een onverwacht, maar immens cadeau: 'Na de coronaperiode kwamen de mensen wel terug', duidt Monserez, 'maar nooit helemaal in grote getale zoals dat voor de pandemie wel het geval was.' 

De grap werd al snel de aanleiding voor allerhande internetmemes en gefotoshopte beelden, bijvoorbeeld een waar Robert Oppenheimer samen met Barbie in haar roze auto zit. Regisseur Charles Band heeft zelfs een heuse 'Barbenheimer'-film in de steigers staan waarin de verhaallijnen uit beide films zouden worden gecombineerd.

Unieke samenloop

Het bleek uiteindelijk de geknipte marketingtruc, alsof het ergens bedacht was op een hoofdkwartier in Hollywood. Toch is het fenomeen volledig bottom-up ontstaan, en het gevolg van de creativiteit van filmnerds op het internet. 

'Het fenomeen "Barbenheimer" was een zeer unieke samenloop van omstandigheden, gecreëerd door het internet', weet Ewoud Ceulemans, filmjournalist bij De Morgen. 'Beide films kwamen uit in een abnormaal kalme zomer, aangezien door de acteursstaking heel wat grote releases werden uitgesteld naar het najaar.' 

'Het was een happy accident', vult Lieven Trio, filmjournalist voor andere Radio 1 en Klara aan. 'Een effect als "Barbenheimer" valt immers niet in een formule te vatten.' Al benadrukt Ceulemans toch het enorme promotiebudget van meer dan 100 miljoen dollar dat werd vrijgemaakt voor Barbie. '"Barbenheimer" is dan wel bottom-up ontstaan, toch zitten de studio's er nog altijd voor een groot deel tussen.'

Box office hit

'Barbenheimer' zorgde ervoor dat beide films ongezien succesvol waren. 'Oppenheimer was echt een onverwachte hit, terwijl Barbie eerder een grotere hit dan verwacht was', blikt Ceulemans terug. Daar wijzen ook de cijfers op. Zo is Barbie de 14e meest populaire film ooit met een opbrengst van 1.441.740.954 Amerikaanse dollar, vóór kaskrakers zoals Skyfall of Jurassic Park. 

'Voor Oppenheimer is de opbrengst ongelooflijk veel groter dan een drie uur durende biopic over de uitvinder van de atoombom normaal gezien zou opbrengen', gaat Ceulemans verder. 'Er werd op voorhand wel gedacht dat de gelijktijdige release een positief effect kon hebben op de box office, toch heeft het uiteindelijke effect van "Barbenheimer" de verwachtingen ver overtroffen.'

Al wijst Trio wel op de naam die de regisseur van Oppenheimer, Christopher Nolan, ondertussen heeft gemaakt bij filmliefhebbers. 'Er zijn weinig regisseurs die op basis van hun eigen reputatie mensen warm kunnen maken voor een film.' 

Ook bij Cinema ZED lukte het Nolan al om in de zomer van 2017 een enorm publiek te trekken met Dunkirk puur op basis van zijn naam, herinnert Monserez zich. 'We wisten wel dat Oppenheimer voor ons sowieso een schot in de roos zou zijn.'

Minder franchises?

Het lijkt er ook op dat het 'Barbenheimer' weleens een blijvend effect zou kunnen hebben op de filmindustrie- en cultuur. Zo waren Barbie en Oppenheimer beiden een enorm succes, maar flopten dit jaar films die deel uitmaken van een cinematic universe steeds vaker. 

Zo moest Mission: Impossible - Dead Reckoning Part One zwaar het onderspit delven voor 'Barbenheimer', terwijl ook The Marvels – dat deel uitmaakt van het Marvel Cinematic Universe – deze herfst zwaar flopte. Nochtans bewezen voorgaande films uit het Marvel Cinematic Universe (MCU) zich stuk voor stuk consistent als blockbusters. Denk maar aan successen zoals Black Panther: Wakanda Forever. 

'Je kan wel een moeheid rond bepaalde franchises zoals Marvel vaststellen', zegt Trio. 'Door de overexposure van films en tv-series uit het MCU verliezen ze hun evenementwaarde.' Al vergeten we volgens hem dat Barbie eigenlijk ook deel uitmaakt van een franchise. 'Barbie was maar het eerste deel in het nieuwe cinematic universe van Mattel (de fabrikant achter de barbiepoppen en producent van Barbie-film, red.)'.

'We hopen altijd dat studio's van de franchises gaan afstappen, en originele films het goed doen', zegt ook Ceulemans. 'Maar in Hollywood zullen ze altijd van franchises blijven houden, omdat studio's denken: mensen houden van wat ze al kennen.' 

Toch is Monserez hoopvoller. 'Ik denk dat producenten hebben ingezien dat als ze artistieke vrijheid geven aan een regisseur als Greta Gerwig, dat dan rendeert. Hopelijk laten ze regisseurs terug toe om grote producties te laten maken. In de jaren 70 kregen regisseurs als Martin Scorsese en Francis Ford Coppola bijvoorbeeld veel vrijheid van de studio's.'

Mainstream feminisme

Wat wel vaststaat is dat Barbie een belangrijke stap is in de vervrouwelijking van de filmindustrie. Zo was het de meest succesvolle film ooit door een vrouwelijke regisseur, en een film met een uitgesproken feministisch thema dat bij het grote publiek aansloeg. 'Het is de eerste keer dat een vrouwelijke regisseur zo hard het laken naar zich toetrekt', vertelt Monserez enthousiast. 'De vrouwelijke kant in een film is er een die we lang hebben moeten missen.'

'Het is uitzonderlijk dat een uitgesproken vrouwelijk onderwerp zo centraal staat in een film en naar zo'n breed publiek is gebracht', vindt ook Ceulemans. 'Er blijkt dan toch een heel groot publiek voor te bestaan. Dat zie je bijvoorbeeld ook met de concertfilm The Eras Tour van Taylor Swift, die het geweldig goed doet.'

'Als Greta Gerwig zich blijvend kan vestigen als een van de meest succesvolle regisseurs, kan dat zeker positief afstralen op andere vrouwelijke regisseurs', sluit Trio af.