Cultuur voor vrede, veiligheid en duurzaamheid

Vorige week maakten de Nederlandse ministers Bert Koenders van Buitenlandse Zaken en Jet Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap hun beleidsplannen bekend voor internationale culturele samenwerking tussen 2017 en 2020.

Concreet maken ze een jaarlijks budget van 7 miljoen euro vrij voor projecten in de omringende landen van Europa, zoals Egypte, Marokko, Rusland en Turkije. In het beleidskader wordt aangegeven dat kunstenaars, culturele instellingen en de creatieve sector hiermee geholpen worden om hun markt te verruimen in het buitenland.

De ministers geven echter ook aan dat de samenwerking belangrijk is voor de veiligheid, vrede en duurzaamheid in die landen. "Culturele samenwerking kan een wezenlijke bijdrage leveren aan een veilige, rechtvaardige en toekomstbestendige wereld," aldus minister Koenders in het persbericht.

Kortom: cultuur inzetten voor een betere wereld. Het klinkt alvast erg mooi, maar is het ook realistisch?

Hilde Van Gelder, professor Hedendaagse kunst, klinkt sceptisch: "Kunst inzetten om de wereld veiliger te maken, is een gevaarlijk mechanisme. Ik denk dat je het beleid dat je voert op het vlak van kunst, beter niet verbindt aan zo’n discours van veiligheid."

"Veel hangt af van de doelstelling," gaat ze verder. Zelf denkt ze aan het project van kunstenaar Philippe Van Cauteren naar aanleiding van de 56e Biënnale van Venetië. "Hij verzamelde tekeningen in Irakese vluchtelingenkampen en stelde die tentoon. Ik denk dat kunst altijd een soort betrokkenheid moet communiceren, op een ethisch verantwoorde manier."

Bottom-up

Niet alleen de doelstelling, ook de onderliggende werking bepaalt of een project kan slagen.

"Als de ministers streven naar een soort harmonieus model, zijn ze niet goed bezig. Zo werkt het niet, dat is een fout uitgangspunt," vindt Pascal Gielen, cultuursocioloog aan de Universiteit Antwerpen. "Je moet een model bouwen waar diverse stemmen worden getolereerd en waar ook het conflict tussen die stemmen mogelijk is. Alleen spanningen en zelfs conflicten houden een cultuur en een politieke democratie levendig. We moeten af van het streven naar consensusmodellen."

Hij benadrukt daarbij het belang van bottom-up. "Je mag geen project starten omdat er geld is. De geschiedenis leert dat een subsidiepot altijd zakkenvullers trekt die wel een "leuk projectje" bedenken, maar die niet vanuit de juiste culturele praktijk vertrekken. Die moet je met de juiste instrumenten detecteren. Voorlopig is het nog afwachten wat de beslissing van de ministers concreet betekent. We moeten voorzichtig zijn en zoiets niet op voorhand afschieten of juist geweldig omarmen."

Concrete aanknopingspunten zijn belangrijk: "Je moet enten op mensen en organisaties die in hun praktijk al met interculturele problemen en conflicten geconfronteerd worden," gaat Gielen verder. "Voor cultuur geloof ik niet in een opgelegde structuur door een natiestaat die door diplomaten bemiddeld wordt. Het is belangrijk dat je broedhaarden van culturele uitwisseling actief gaat opsporen om daarvan vervolgens de werking te ondersteunen."

LinkedIn

Onder meer het project What Design Can Do wordt met het Nederlandse budget gesteund. Daar buigen ontwerpers zich over de vraag hoe ze de wereld kunnen verbeteren. Dit jaar heeft de organisatie een Refugee Challenge uitgeschreven. Nog tot volgende week kunnen designers inventieve ideeën insturen om de levensomstandigheden van vluchtelingen te verbeteren.

De verbinding tussen vluchtelingen en design klinkt in eerste instantie onlogisch. "In de ontwerpersgemeenschap heerst frustratie dat het woord design vooral geassocieerd wordt met een mooie vaas of zetel. Eigenlijk zijn designers vooral heel goed in het bedenken van oplossingen, ook voor maatschappelijke vraagstukken," vertelt Bob Witman van de organisatie.

Onder de inzendingen bevindt zich een idee voor een specifiek LinkedIn-netwerk voor vluchtelingen, waar ze werk kunnen vinden in de lokale gemeenschap. "Die mensen beheersen een vak of hebben gestudeerd, en door met die digitale gemeenschap een band te creëren, kunnen ze misschien weer iets doen. Dat is zowel goed voor hun eigenwaarde als voor de integratie," vertelt Witman.

Volgens Witman heeft de Refugee Challenge zeker niet de pretentie om een politieke oplossing te zoeken voor de vluchtelingencrisis: "We kunnen wel bijdragen aan een beter bestaan van vluchtelingen en bijdragen aan hun integratieproces."