Campustoneel 'Over Lijken': de nuance in terreur

Begin 20de eeuw, Rusland en Europa kreunen onder een golf van aanslagen. Staatssymbolen zijn het doelwit van revolutionairen die te allen prijze het - volgens hen - onderdrukte volk willen bevrijden. In deze woelige tijden situeert zich de voorstelling Over Lijken van Campustoneel. Een bewerking van Albert Camus' Les Justes (De Rechtvaardigen) uit 1950, dat ingaat op de zin en onzin van terreur.

De aanslag als ultiem middel

Associaties met de hedendaagse context manifesteren zich spontaan bij het aanhoren van de thematiek van dit stuk. De symbolen van nu zijn dan wel torens, metro's en concertzalen, maar de vraag blijft dezelfde: valt bloedvergieten in naam van een ideaal te rechtvaardigen?

Over Lijken buigt zich met ons via de gedachtegang van vijf Russische revolutionairen over die vraag. In een tweeledige voorstelling kruipen we als het ware in de hoofden van een groep radicaal socialistische anarchisten die een aanslag plegen op Groothertog Sergei Romanov. De verpersoonlijking van het kwaad die de vrijheid van het volk in de weg staat.

Lange dialogen en zorgvuldig opgebouwde motieven geven aan waarop de revolutionairen hun daden legitimeren. Krabbelt de angstige Alexis Voinov nog terug, dan zijn Yana Kaliayev en Stepan Fedorov doordrongen van de overtuiging dat moorddadig geweld de enige weg is naar vrijheid. Wat stelt immers één mensenleven voor als je er miljoenen bevrijdt?

Geloofwaardig acteerwerk sleept je mee in een geïsoleerde donkere wereld. Een door de duivel bezeten Joachim Deman weerspiegelt de opgekropte agressie van een getormenteerde ziel. Ruth Ieven geeft gestalte aan het opstandige vuur. Spelend alsof haar leven ervan afhangt, propageert ze een aanslag als het ultieme middel tot de vrijheid. 'Een aanslag beweegt meer dan duizend pamfletten', stelt een van de revolutionairen.

Het leed van de weduwe

Eenmaal de Groothertog om het leven is gebracht, ruimen de scènevernauwende panelen plaats voor een diep, leeg podium. De praktische handicap van een te grote speelzaal weten de makers hier om te buigen in een dramaturgisch pluspunt. Het is moeilijk om de leegte na de aanslag treffender te visualiseren.

De Groothertogin wiens levensgezel is ontnomen, weet niet meer wat met haar leven aan te vangen. In een ontmoeting met Yana, de pleger van de aanslag, belicht een frêle acterende Laura Fonteyn de menselijkheid van haar man. Zijn dood treft ook haar en de familie, onschuldigen. Het draagt allemaal bij aan de groeiende twijfel en eenzaamheid waarin Yana verkeert. Koppig blijft ze echter volharden in het zinvolle van haar daad. Met de glimlach zal ze ondergaan wat haar nog rest: de galg. De beloofde hemel is haar vrijheid.

Ruimschoots neemt Over Lijken de tijd om haar verhaal te vertellen, waardoor bepaalde passages bondiger konden. Dat doet echter weinig afbreuk aan een voorstelling die nood heeft aan nuance. Niets is zwart-wit, voor veel valt iets te zeggen. Zonder diepere inzichten te verschaffen over de hedendaagse situatie, slaagt Over Lijken erin om terreur te kaderen. Bepaalde gebeurtenissen drijven mensen tot 'al dan niet goed bedoelde' dodelijke daden. Maar dat rechtvaardigen in naam van een ideaal is een brug te ver.