Auteur van 'Frankenstein' herontdekt

Ze was amper achttien toen ze Frankenstein (1818) - de eerste sciencefictionroman - schreef, maar werd gereduceerd tot de vrouw van dichter Percy Shelley en dochter van schrijvers Mary Wollstonecraft en William Godwin. Mary Shelley viel lange tijd tussen de plooien van de literatuurgeschiedenis. De Nederlandse schrijfster Anne Eekhout probeert het tij te keren en plaatst Mary weer op haar voetstuk.

Met Mary stelt Eekhout haar versie voor van Shelleys tijd in Dundee en Genève. In de historische roman wisselen waarheid en fictie elkaar voortdurend af. Mary herinnert de lezer ook aan de beperkte aanwezigheid van vrouwen in de literaire canon.

Relatie met Isabella Baxter

Het ontstaansverhaal van Frankenstein is al vaak verteld. In 1816 verbleef Mary Shelley met haar geliefde Percy Shelley bij de romantische dichter Lord Byron aan het Meer van Genève. Het gezelschap verveelde zich en Byron stelde voor om een wedstrijd spookverhalen vertellen te houden. Mary Shelley zette die avond het verhaal uiteen over het monster van Victor Frankenstein.

In Mary voegt Eekhout een nieuw hoofdstuk toe aan die ontstaansgeschiedenis. Enkele jaren eerder verbleef Mary Shelley bij de familie Baxter in het Schotse Dundee. Volgens Eekhout heeft Shelley zelf gezegd dat Dundee belangrijk was voor haar verbeelding. De veertienjarige Mary raakte er bovendien innig verbonden met Isabella Baxter.

Eekhout suggereert in haar roman dat de relatie tussen de meisjes meer dan platonisch was. 'Zulke keuzes komen voort uit het verhaal en niet zozeer uit wat ik in deze wereld belangrijk vind. Maar het is wel zo dat alle gevoelens die mensen nu hebben tweehonderd jaar geleden niet anders waren, alleen werd daarover niet of nauwelijks gesproken. Ik vind het mooi om dat te laten zien.'

More than the truth

Mary is geen biografie, maar een historische roman waarin waarheid met fictie is vermengd. Eekhout baseert zich op brieven, dagboeken en biografieën, maar neemt ook een loopje met de feiten. 'Ik heb geprobeerd om me zoveel mogelijk aan de feiten te houden, maar een paar dingen heb ik opzettelijk veranderd. Het moet verhaaltechnisch ook werken.'

Het motto van Eekhouts roman - geschreven door Mary Shelley zelf - is veelzeggend: 'telling the best possible story matters more than the truth'. Een spannend verhaal vertellen, is belangrijker dan de waarheid spreken.

Bovendien zijn er weinig feiten over Shelleys verblijf in Dundee. Die onzekerheid was een geschenk voor Eekhout: 'Ik kon mijn eigen verbeelding loslaten op dat deel van Mary's leven. Ik had die vrijheid ook nodig, denk ik.'

Tom Toremans, professor in de Engelse literatuur aan de KU Leuven, bevestigt dat er veel gespeculeerd wordt over dat deel van Shelleys leven. 'Die periode is het zwarte gat in haar biografie dat iedereen probeert op te vullen met verbeelding.'

Relevante sciencefiction

Niet lang na haar tijd in Dundee schreef Mary Shelley Frankenstein, een sciencefictionroman over de ambitieuze wetenschapper Victor Frankenstein die een monster schept uit dode lichamen. Ze pende het verhaal neer op haar achttiende, maar publiceerde het anoniem. 'Je moet ontzettend veel talent bezitten om zoiets te kunnen schrijven op zo'n jonge leeftijd', aldus Eekhout.

Acht jaar later bracht Shelley opnieuw een sciencefictionroman uit: The Last Man. 'Dat is – interessant genoeg – een dystopische roman over Europa in de late eenentwintigste eeuw. Europa wordt weggevaagd door een pandemie. Uiteindelijk blijft er nog één man over. Dat verhaal wordt nu ook herontdekt', vertelt Toremans.

Volgens Toremans blijft ook Frankenstein relevant. 'Een belangrijk thema van het boek is wetenschap en ethiek. Mag de mens wetenschappelijk tussenkomen in natuurlijke processen? Dat spreekt ons nog altijd erg aan. Denk aan debatten over klonen of over vaccinatie.'

Het monster van Frankenstein

Het monster van Frankenstein werd bekender dan zijn uitvinder en Frankenstein werd bekender dan zijn auteur. Shelley's roman ging een eigen leven leiden en werd talloze keren bewerkt voor films en toneelstukken.

Vandaag herinneren weinigen zich de auteur van Frankenstein, merkt ook Eekhout op: 'Sommige vrienden van me zeiden me: "Oh, je schrijft over Mary Shelley, wie was dat ook alweer?" Iemand anders reageerde: "Oh, Mary Shelley, de vrouw van…" Het is mooi dat mensen nu weer weten wie ze was en dat zij Frankenstein heeft geschreven.'

Volgens Toremans werd Mary Shelley tijdens haar leven wel ernstig genomen: 'Na haar dood veranderde dat. Dan werd ze lange tijd gereduceerd tot de vrouw van Percy Shelley. De biografische interesse in het leven van Mary Shelley is pas echt op gang gekomen sinds de late jaren '80. Dat is erg laat.'

Nochtans was Shelley geen nobody. Ze was de dochter van de feministe Mary Wollstonecraft en de radicale filosoof William Godwin en had bovendien een rijke intellectuele achtergrond. Toremans: 'Dat wordt vaak onderschat, omdat vrouwelijke auteurs uit die periode weinig formele opleiding genoten. Shelley was dankzij haar vader erg goed op de hoogte van de wetenschappelijke en politieke debatten in haar tijd, en ze was enorm geïnteresseerd in literatuur. Mary Shelley kende zeker haar klassiekers.'

Enorme inhaalbeweging

Een historische roman over Mary Shelley past goed in de tijdgeest. De feministische literatuurstudie belicht vergeten schrijfsters, canons worden herzien en werken van vrouwelijke auteurs - waaronder Mary Shelley - worden heruitgegeven.

'Er is een enorme inhaalbeweging bezig', merkt Toremans op. 'Tot de jaren zeventig bestond de romantiek uit vijf mannen: Wordsworth, Coleridge, Byron, Keats en Shelley. Vandaag worden ook heel wat vrouwelijke auteurs genoemd. Zij schreven werken die lange tijd verborgen bleven in bibliotheken en archieven, maar die nu opnieuw uitgegeven en bestudeerd worden.'

Toch blijft de literaire wereld tot op zekere hoogte een mannenwereld, vertelt Eekhout: 'Er verandert veel, maar het gaat wel erg langzaam. Zelfs als je een literaire jury vol met vrouwen hebt, dan blijft het heel ingewikkeld. Je bent geneigd om boeken van mannen beter te vinden, omdat je echt gelooft dat die boeken beter zijn. Je bent nu eenmaal gewend aan boeken geschreven door mannen. Daar is niet onmiddellijk een oplossing voor te vinden.'

Internationaal succes

Nog voor Eekhouts roman bij ons verscheen, waren de vertaalrechten van Mary al verkocht aan tien landen, waaronder Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten. Opvallend: de Engelse uitgeverij Pushkin Press hapte als eerste toe. Eekhout: 'Dat was een enorm compliment, want ik ben natuurlijk niet Engels en Mary Shelley was dat wel.'

Eekhout is zelf alvast tevreden met het resultaat. 'Ik hoopte heel erg dat ik haar persoon kon vatten, of in elk geval mijn idee van haar persoon. Ik moest natuurlijk een soort van personage van haar maken, maar ik denk dat dat op een geloofwaardige manier is gelukt.'