Artefact zoekt hogere auditieve sferen op

Voor de uitvoering van Zweedse componist Ellen Arkbro neemt het publiek plaats in de, voor de gelegenheid in blauw en paars verlichte, St. Jan de Doperkerk aan het Begijnhof. Het is een redelijk kleine groep, die gegidst wordt naar een intieme cirkel in het midden van de kerk. Arkbro brengt speciaal voor Artefact een nieuwe compositie op het zeventiende-eeuwse middentoonsorgel, het resultaat van een onderzoeksreis langs vele historische orgels. Met minimalistische klanken wekt ze een meditatieve sfeer op. Zware tonen die de stoelen doen vibreren - het doet een beetje denken aan het grondboren wat ondergetekende de laatste tijd voor haar deur heeft - worden afgewisseld met hoge, heldere klanken, allen lang aangehouden.

Het zou een vervoerend effect kunnen hebben, ware het niet dat men zich vooral bewust is van de starre kerkstoeltjes, en het feit dat niemand echt weet waarheen te kijken. Aan het orgel is immers niets te zien, en vanwege de cirkelvormige opzet zie je recht voor je je medebezoeker. Die aankijken gaat ook niet zo gemakkelijk, waardoor na een tijdje het publiek allemaal óf met het hoofd richting de schoot, óf richting elders in de kerk zit, wat wel een komisch tafereel is.

Verschillende tradities op één kussen

Gelukkig moet de menigte verkassen richting het STUK voor de andere twee delen van het concert: Avant-Joik en Gamelan Voices. Daar kan iedereen comfortabel zitten en liggen op kussentjes. Tijd voor de beloofde meditatie dus. Hoewel, niet als het aan Maja Ratkje en Katarina Barruk ligt, want de muzikanten vliegen erin met een opzwepende en spookachtige eerste joik. Even wegdommelen is er niet bij, en zelfs de extatische trance die de joik van oudsher als effect heeft, blijft uit. Wat hier gebeurt is dan ook veel te interessant om niet volledig bewust te ervaren.

De joik, zo leggen de muzikanten uit tussen de nummers door, is één van de oudste zangstijlen van Europa en de traditionele zang van de Sami. Barruk, een Samisch-Zweedse, is een échte joik-zangeres; Ratkje meent dat ze er een beetje doorheen aan het jengelen is. Gejengel van grootse klasse, dat wel, met Ratkjes kenmerkende sis- en fluistergeluidjes en zuivere stem. Hoewel de twee haast alles improviseren en dit slechts hun vierde concert is, lijken ze naadloos op elkaar ingespeeld, en zijn de klanken tegelijkertijd wild, griezelig en uitdagend als lieflijk en toegankelijk. Ratkje verliest de tijd uit het oog, en wij ook.

Daarna kunnen we even bijkomen en genieten van een glaasje saké of thee, aangeboden door Tania Gallagher en Bart Demey, die sinds een jaar of drie het duo Gamelan Voices vormen. Demey en Gallagher doen intussen wat opwarmings-/ontspanningsoefeningen, en we lijken eindelijk aangekomen bij de hippie-meditatiesessie waar we aan het begin van de avond dachten op af te koersen. Om helemaal in de stemming te geraken kan het publiek wel ietsje meer gebruiken dan een glaasje saké, maar zo’n Indonesische gamelan klinkt best relaxerend en gezellig, en de kussentjes zorgen voor het nodige comfort dat de sfeer des te beter maakt.

Gallagher brengt ons zelfs bijna in zwijmelroes met een elektrische gitaar, wat een verdienste op zich is. De hoogte van Avant-Joik wordt evenwel niet geëvenaard. Maar vooraleer de kopjes gaan hangen, staat het duo fris op om het applaus in ontvangst te nemen, en niemand heeft spijt van deze behaaglijke bijeenkomst.