Wie mag stemmen op de rector: de student of de vertegenwoordiger?

In mei dit academiejaar zijn het rectorverkiezingen. Hoewel nog niet geweten is of Luc Sels kandidaat is voor een tweede termijn en of er zelfs een tegenkandidaat komt, zoekt de Studentenraad naar de juiste manier om de studenten te laten stemmen.

Er liggen verschillende opties op tafel: van een algemeen stemrecht tot de traditie van vroeger, toen studentenvertegenwoordigers in een marathonvergadering bepaalden op wie ze in blok zouden stemmen. Dat blok was er omdat studenten maar 10% van de stemmen hebben: de proffen (70%) zijn meestal erg verdeeld, dus maakt een overtuigende studentenstem het verschil. Bedenk bijvoorbeeld dat de marge tussen Luc Sels en Rik Torfs in 2017 maar 2% bedroeg.

Blok maakt brokken

'Studenten hebben veel meer dan andere geledingen de theoretische mogelijkheid om hun stemmen te verenigen', beaamt Ruben Bruynooghe, voorzitter van studentenkoepel LOKO in het verkiezingsjaar 2013. Ze hebben op die manier al grote prijzen binnengehaald, zoals in 2005 een waarnemend zitje in het Gemeenschappelijk Bureau (het de facto hoogste beslissingsorgaan van de universiteit, red.). Luc Sels zou in 2017 gewonnen hebben met de belofte om dat zitje volwaardig te maken.

Het nadeel aan het blok: het heeft nooit standgehouden. Studentenvertegenwoordigers maken enkel een afspraak op wie ze zullen stemmen, maar in het stemhokje zijn ze uiteindelijk vrij. Rik Torfs is in 2013 aan de macht gekomen nadat het blok uiteen is gespat, en ook in 2009 volgde niet iedereen het stemadvies.

Wanneer het blok breekt, verlies je twee keer, vindt Marie Vanwingh, Studentenraad-voorzitter in verkiezingsjaar 2017: 'Dan heb je én de macht van je blok niet én de maximale betrokkenheid van studenten niet.' Vanwingh haalt dat aan als een van de redenen waarom ze voorstander is van algemeen stemrecht zoals aan de UGent: het blok is niet te handhaven.

Sms'jes van de prof

In 2017 kozen studentenvertegenwoordigers uiteindelijk voor een tussenvorm tussen algemeen stemrecht en het bloksysteem. De vertegenwoordigers gingen nog steeds naar de stembus, maar polsten op studentencongressen per faculteit vooraf naar de mening van studenten.

Een kritiekpunt achteraf was dat er weinig richtlijnen waren vanuit de Studentenraad. Op sommige congressen werd een inleiding gegeven door de decaan of waren prominente leden uit een kamp aanwezig. De organisatoren maakten al dan niet hun uitslag achteraf bekend, stemden in blok of verdeelden de kiespersonen, deden een identiteitscontrole of niet …

In dat systeem komt nog steeds veel druk op de kiespersonen, getuigt Joris Gevaert, Stura-voorzitter in 2015-2016 en Campuscoördinator bij Stura in het verkiezingsjaar 2017. 'We zijn gecontacteerd door studenten die benaderd werden door proffen die het niet eens waren met het verloop van het congres of die de student wilden aanzetten om de mening van het congres niet te volgen.'

Gevaert was zelf geen kiespersoon, maar heeft ook sms'jes gekregen van proffen wanneer Stura besloot om uit het kiescomité te stappen. 'Dat waren mensen waarbij ik een paar maanden later mondeling examen moest doen.'

Op de koffie bij Sels en Torfs

Uiteindelijk stemde ook een beperkte groep tegen het advies van hun faculteit in volgens Gevaert, al was dat niet veel meer dan één procent. Maar dat kan genoeg zijn.

In 2017 hebben de invloedrijke vertegenwoordigers van elke faculteit ook beide kandidaten over de vloer gekregen. 'Je weet toch dat dat gaat gebeuren, dus heeft Stura ervoor gezorgd dat elke kandidaat de vertegenwoordigers van alle faculteiten sprak', vertelt Gevaert.

Daar kunnen kandidaten officieuze beloftes doen waar ze achteraf geen rekenschap voor moeten afleggen. Marie Vanwingh wijst dat aan als een extra reden voor algemeen stemrecht. 'Openbare debatten zijn transparanter en ze moeten zich écht aan de beloftes houden.' Joris Gevaert raadt ook algemeen stemrecht aan tegen de druk op de vertegenwoordigers.

Coronacongres

Grote facultaire congressen zijn onmogelijk in COVID-19-tijden: geen enkele aula is daar ruim genoeg voor. Een online variant zou dan weer een praktische uitdaging zijn, want hoe zorg je dat enkel studenten die de discussie hebben gevolgd kunnen stemmen? Zo brengt COVID-19 het compromis uit 2017 in gevaar.

Robbe Van Hoof, facultair studentenvertegenwoordiger in het verkiezingsjaar 2017 en ex-voorzitter van Stura stelt voor om deze keer over te gaan naar een algemeen stemrecht per faculteit, met weliswaar een aanmoediging om het online congres te volgen. 'Daarmee vermijd je de omweg van de kiespersonen en blijf je ruimte houden voor facultaire gevoeligheden. De vraag is wel of de universiteit zo'n systeem zou toelaten', stelt Van Hoof.

Gevaert vindt zo'n voorstel maar niets: 'Dan kan je even goed een algemeen stemrecht doen. Waarom splitsen per faculteit? Kot- en niet-kotstudenten zijn ook groepen met uiteenlopende belangen.' En bovendien: als een faculteit een grotere opkomst kan bewerkstelligen, moet die daar ook beloond voor worden, vindt Gevaert.

Als de dood voor het opkomstcijfer

Het algemeen stemrecht is een splijtzwam onder studentenvertegenwoordigers. Er is schrik dat wanneer de stemmen meer verdeeld zijn, de schamele 10% amper nog het verschil weet te maken.

Studentenvertegenwoordigers zijn ook bang van een opkomstpercentage. Aan de UGent was dat laatst bijvoorbeeld maar 17% in de eerste ronde. 'Dat kan tegen studentenvertegenwoordigers worden gebruikt in vergaderingen, want "je vertegenwoordigt maar 17% procent van de studenten"', verwoordt Robbe Van Hoof het.

Al gaat bijvoorbeeld Ruben Bruynooghe daar niet mee akkoord, want een laag opkomstpercentage zou vooral een blamage zijn voor de verkozen rector. 'Hij vertegenwoordigt dan maar 17% van de studenten.'

Om ter meeste vaten

Specifiek in de context van 2017 vreesde men dat Rik Torfs in geval van algemeen stemrecht populistische middelen zou inschakelen. Denk dan aan gratis frietjes of vaten, à la kiesweken van kringen.

Vanwingh erkent dat die schrik er was in 2017, maar vindt het een paternalistisch argument. 'Dan neem je de houding aan dat de student geen populistisch standpunt kan doorprikken', stelt ze. 'Vertegenwoordigers moeten zoals altijd zorgen voor goede informatie voor de studenten.'

Volgens Ruben Bruynooghe is de rectorverkiezing altijd populistisch. 'Het wordt alleen smeriger als je maar een paar mensen moet overtuigen dan een grote groep.'

Te laat voor algemeen stemrecht?

Bij de vorige verkiezingen werd het stemsysteem afgeklopt in het academiejaar vóór de verkiezingen. 'Zo waren de bepalers van het systeem niet ook de toekomstige kiespersonen', legt toenmalig Stura-voorzitter Joris Gevaert uit.

Door COVID-19 werd de discussie vorig academiejaar uitgesteld. De Studentenraad is nu gestart en wil klaar zijn tegen december – dat terwijl de discussie in 2015-2016 een viertal maanden duurde. Voorzitter Klaas Collin hoopt via werkgroepen sneller te gaan dan vorige keer. 'We vergaderen voorlopig tweewekelijks, maar we kunnen dat opvoeren bij tijdsnood. De Algemene Vergadering blijft wel de uiteindelijke beslisser.'

De tijdsdruk beperkt mogelijk ook de keuzemogelijkheden. Een algemeen stemrecht eist een grotere logistieke inzet. 'Als ze nog heel lang wachten, is dat niet meer haalbaar', meent Joris Gevaert. 13.000 personeelsleden laten stemmen is nog iets anders dan 60.000 studenten.

De Academische Raad van de KU Leuven is ook nog niet begonnen met hun kiesreglement of kiescomité, maar is daar volgens de woordvoerder van de universiteit klassiek wat later mee. Ondertussen begint de campagne al sluimerend. Van Hoof waarschuwt de vertegenwoordigers: 'Je verandert de spelregels niet terwijl je aan het spelen bent.'