Open brief studenten en professoren: schrijf het boek niet af

De visie van de Campusbibliotheekraad Humane Wetenschappen op de toekomst van haar eigen bibliotheken (veto.be 11/2) neigt naar een uitverkoop, toch wat betreft het papieren boek. De nood daaraan wordt toegeschreven aan veronderstelde andere en nieuwe eisen bij gebruikers, die echter zelf niet lijken gehoord. Twee zaken liggen op tafel: een centralisering van alle bibliotheekcollecties die nu onder facultaire vlag varen en een versnelde evolutie naar digitale bronnen, ten koste van het fysieke boek dat, indien het erfgoedwaarde heeft, als dusdanig zal worden bewaard, en anders zal verdwijnen. Beide beleidslijnen zijn volgens ons problematisch en getuigen van misvattingen omtrent de rol van boek en bibliotheek.

Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst in de 15e eeuw is het boek de allesbepalende motor van het intellectuele leven. De nieuwe technologie zorgde voor een enorme prijsdaling en dus voor een wijde democratisering van wijsheid en kennis, waardoor het manuscript snel verleden tijd werd. Men lijkt nu te denken dat de digitale bronnen op dezelfde manier het gedrukte boek zullen verdringen - in de hoofden van de Campusbibliotheekraad lijkt het al zo ver.

In zoverre de beschikbaarheid van digitale bronnen die democratisering verder zet, valt die alleen maar toe te juichen: men kan van aan de keukentafel met een muisklik de halve wetenschappelijke literatuur tevoorschijn toveren, iets waar de middeleeuwse ‘wandering scholars’ alleen maar van konden dromen. Wij verzetten ons echter met klem tegen de gedachte dat die vooruitgang zich in exclusiviteit moet meten met het traditionele gedrukte boek en de traditionele bibliotheek.

In de nieuwe visie van de Campusbibliotheekraad wordt het fysieke boek tot een louter erfgoedobject herleid, weg van zijn functie als dagelijks instrument. Dat is niet onschuldig: een erfgoedobject heeft alleen maar de functie om bewaard te worden, en kan juist daarom niet worden gebruikt. Terwijl - men moet maar eens rondkijken in bibliotheken, op treinen en in koffiebars - het boek nog steeds een levend object is, dat gelezen wil worden. Koffievlekken en ezelsoren zijn onvermijdelijke sporen van het intellectuele gevecht dat lezen vaak is.

En hoe goed digitale bronnen ook zijn voor de nabijheid - dat gevecht, zo cruciaal, met name in de geesteswetenschappen, neemt achter de computer een andere vorm aan, en wordt er niet altijd ten volle gevoerd. Te beginnen met het zoeken zelf: Limo geeft alleen weer wat je expliciet zoekt, in een bibliotheek kan je grasduinen door de rekken en vind je ook wat je niet zoekt. Hetzelfde geldt voor het veelgebruikte ctrl+f. Digitaal lezen beperkt zich vaak tot het gericht scannen naar argumenten die je punt ondersteunen - zo wordt het risico op confirmation bias groot. Ook geeft de afhankelijkheid van digitale bronnen nog meer macht aan uitgevers. Zij zetten elk jaar de prijs van het abonnement.

Het gaat niet zozeer over de evolutie naar meer digitalisering op zich, het gaat erom dat de nieuwe bibliotheekvisie die evolutie actief versnelt. Inderdaad, via digitale bronnen heb je toegang tot zowat heel de klassieke literatuur - ideaal om zaken op te zoeken - maar is er iemand die Cicero’s redevoeringen of Vergilius’ Georgica geheel leest achter een scherm? Laat staan de Kritik der reinen Vernunft, de brieven van Paulus of Das Kapital. Al is het maar omwille van het comfort en het overzicht. En uiteraard omwille van de schoonheid en de charme. Le plaisir du texte bestaat ook in le plaisir du livre" ?

Een bibliotheek is tegelijk een rustpunt en het kloppend hart van een faculteit. Dat opsluiten in een virtuele wereld heeft verregaande gevolgen. We kunnen verzanden in een discussie over de mythische brand van de bibliotheek van Alexandrië – of recenter de universiteitsbibliotheek die tweemaal heeft gebrand. Maar het internet is even goed kwetsbaar, bewijze de voortdurende cyberaanvallen. Onfeilbare kennisdragers bestaan niet, kennis is altijd kwetsbaar. Juist daarom heeft het tastbare van het boek, de echte bibliotheek iets onvervangbaars.

Na de branden tijdens de wereldoorlogen zijn van over de hele wereld boeken aan Leuven geschonken, de bibliotheek kreeg zelfs een vermelding in het Verdrag van Versailles. Een fysieke ruimte en collectie zijn onontbeerlijk. Onze bibliotheken zijn een zichtbaar visitekaartje, wereldwijd geroemd. Praktische argumenten - de nood aan blokplaatsen - wegen daar niet tegen op. Men kan niet verwachten dat nieuwe noden binnen dezelfde oppervlakte worden gelenigd: er is geen trade-off tussen boekenkasten en blokplaatsen, en die mag er ook niet van worden gemaakt. Blokken vereist een tafel en een stoel. Die kunnen overal worden geplaatst.

Wie het boek afschrijft, maakt de werkelijkheid armer. De universiteit zou bij uitstek een plaats moeten zijn waar boek en literatuur naar waarde worden geschat. Een universiteit die zonder debat en zonder reflectie toegeeft aan de ontlezing is de wereld op zijn kop. Raken aan datgene wat haar essentie en identiteit uitmaakt – het boek, de bibliotheek – een kamikazeactie. Laat het boek en de bibliotheek hun plaats naast de e-bron. In een digitaal artikel zou een ‘J’Accuse!’ nooit zo sterk klinken.

Deze brief wordt gedragen door:

Bryan Beeckman, Bijbelwetenschap

Prof. Reimund Bieringer, Bijbelwetenschap

Prof. Barbara Baert, Kunstwetenschap

Prof. Roland Breeur, Fenomenologie en Hedendaagse Continentale Wijsbegeerte

Prof. Geert Claassens, Nederlandse Literatuur

Prof. Paul Cortois, Metafysica, Godsdienst- en Cultuurfilosofie

Prof. Stefaan Cuypers, Logica en Filosofie van de Wetenschappen.

Vincent Cuypers, student wijsbegeerte en sustainable development, voormalig redacteur opinie Veto

Em. Prof. Herman De Dijn, Metafysica, Godsdienst- en Cultuurfilosofie

Ellen De Doncker, student Bijbelwetenschap

Prof. Dirk De Geest, Nederlandse literatuur

Prof. Dirk de Geest, Nederlandse Literatuur

Prof. Yves De Maeseneer, Theologische en Comparatieve Ethiek

Prof. Peter De Mey, Systematische Theologie en Religiewetenschap

Ewoud De Sadeleer, studentenvertegenwoordiger NFK, HIW, Letteren en Onderwijsraad 2014-16

Prof. Johan De Tavernier, Theologische en Comparatieve Ethiek

Prof. Frederiek Depoortere, Pastoraaltheologie en Empirische Theologie

Anke Devyver, student wijsbegeerte, vertegenwoordiger Faculteitsraad HIW en POC Philosophy

Prof. Brian Doyle, Bijbelwetenschap

Prof. Anthony Dupont, Geschiedenis van Kerk en Theologie

Prof. Rob Faesen, Geschiedenis van Kerk en Theologie

Prof. Wim François, Geschiedenis van Kerk en Theologie

Michiel Geussens, student wijsbegeerte, praeses NFK

Prof. Michèle Goyens, Kwantitatieve Lexicologie en Variatielinguïstiek

Prof. Tim Heysse, Ethiek, Sociale en Politieke Filosofie

Valerie Hufkens, Student Wijsbegeerte, vertegenwoordiger Faculteitsraad HIW en POC Philosophy

Prof. Rudi Laermans, Sociologie

Prof. Mathijs Lamberigts, Geschiedenis van Kerk en Theologie

Prof. Bénédicte Lemmelijn, Bijbelwetenschap

Prof. Matthias Lievens, Ethiek, Sociale en Politieke Filosofie

Prof. Bart Maddens, Instituut voor de Overheid

Prof. Annemarie Maeyer, Systematische Theologie en Religiewetenschap

Prof. Jan Opsomer, Antieke, Middeleeuwse en Renaissancefilosofie

Prof. Geert Roskam, Griekse Studies

Prof. Stefan Rummens, Ethiek, Sociale en Politieke Filosofie

Prof. Matthias Storme, Handels- en Insolventierecht

Streven, de voltallige redactie

Prof. Stéphane Symons, Metafysica, Godsdienst- en Cultuurfilosofie

Prof. Eibert Tigchelaar, Bijbelwetenschap

Prof. Bernard Tilleman, Economisch Recht

Prof. Stephan Van Erp, Systematische Theologie en Religiewetenschap

Ana Van Liedekerke, student Wijsbegeerte en Westerse literatuur, hoofdredacteur Veto

Prof. Luc Van Liedekerke, Bedrijfsethiek

Prof. Gerd Van Riel, Antieke, Middeleeuwse en Renaissancefilosofie

Prof. Katlijne Van der Stighelen, Kunstwetenschappen

Prof. Wim Vandewiele, Pastoraaltheologie en Empirische Theologie

Prof. Alain Laurent Verbeke, Familiaal Vermogensrecht en Contractenrecht

Prof. Joseph Verheyden, Bijbelwetenschap

Prof. Johan Verstraeten, Theologische en Comparatieve Ethiek

Prof. Bart Vervaeck, Nederlandse literatuur