Opbrengsten marktgericht onderzoek verdubbeld sinds 2010

Steeds meer verzekert de KU Leuven de financiering van haar onderzoek via goede contacten met de industrie en het bedrijfswezen. Bedrijven, maar ook allerhande non-profit organisaties, betalen onderzoeksgroepen voor of stappen mee in toegepast en vaak marktgericht onderzoek. Zij delen zo in de pret van innovatie en technologie. De onderzoeksgroep verzekert haar financiering en de toepassing van wetenschappelijk onderzoek bereikt via de markt de maatschappij.

Rector Luc Sels geeft aan dat de verhouding tussen fundamenteel onderzoek en marktgericht onderzoek de afgelopen jaar gelijk bleef: ‘Gelukkig stijgen de twee. Er is absoluut geen sprake van een verschuiving van fundamenteel onderzoek naar marktonderzoek.’

Die claim blijkt echter niet uit de cijfers. Ofschoon de absolute getallen in alle geldstromen omhoog gaan, steeg het aandeel van contractonderzoek en de opbrengsten van intellectuele eigendommen in de totale financiering van onderzoek de afgelopen tien jaar met haast tien procentpunten. In 2016 maakte dit 23 procent van de totale onderzoeksfinanciering uit, terwijl dat in 2010 slechts 14 procent was. Volgens cijfers die ons pas bereikten na publicatie van het gedrukte artikel daalde dit aandeel opnieuw in 2017.

De opbrengsten van die vermarkting keren rechtstreeks terug naar de betrokken onderzoeksgroepen. Het maakt dat van de 120 miljoen euro die in 2016 via deze geldstroom in onderzoek belandde, zowat de helft terugvloeide naar de Groep Biomedische Wetenschappen. De Groep Humane Wetenschappen ontvangt door dit mechanisme verhoudingsgewijs steeds minder onderzoeksgelden. Dat blijkt uit de jaarverslagen van de KU Leuven van het afgelopen decennium.

Grote verantwoordelijke voor de stijging is KU Leuven Research and Development (LRD). Rector Luc Sels noemt deze entiteit ‘de parel aan de kroon van de universiteit’. De alma mater heeft dan ook een lange traditie van technology transfer. LRD werd reeds opgericht in 1972. Over de hele wereld zijn rectoren, politici en farmabedrijven jaloers op het ecosysteem van technologie en innovatie dat zich sindsdien ontplooide. De technologische bedrijvigheid rond de universiteit is enorm.

Partners om de verkoop te doen

LRD beheert middelen van onderzoeksgroepen, geeft advies aan onderzoekers en helpt als het nodig is bij de oprichting van spin-offs. Ze verzorgen ook de banden met allerhande bedrijven en investeerders. Paul Van Dun, algemeen directeur, legt uit: ‘Wij hebben een multidisciplinair team dat de brug probeert te maken tussen de maatschappij aan de ene kant en de onderzoekers aan de andere kant. Wij proberen onderzoeksresultaten één of twee stappen verder of helemaal tot in de markt te krijgen. In de mate dat daar inkomsten tegenover staan, worden die opnieuw geïnvesteerd in onderzoek.’

De stappen van de universiteit richting de markt vertrekken vanuit de overtuiging van de universiteit en betrokken overheden dat de alma mater niet vanuit haar ivoren toren mag blijven opereren. Zij moet haar onderzoeksresultaten ten dienste stellen van de maatschappij. De markt is vaak de makkelijkste en snelste manier om dat te doen.

Die dienstbaarheid bestaat naar bestaande bedrijven toe, maar nu en dan richt de universiteit samen met externe partners zelf een nieuw bedrijf op. ‘Op een bepaald moment, als onderzoek dicht bij de markt is gekomen, gaat zij partners moeten vinden om dat onderzoek verder te ontwikkelen, marktklaar te maken, om de verkoop te doen en dergelijke meer.’ De universiteit ligt mee aan de basis van een honderdtal spin-offs, samen goed voor meer dan 6700 jobs.

Licenties en octrooien

Grootste moeilijkheid in dit hele gebeuren is de intellectuele eigendom. Alle kennis die aan de universiteit geproduceerd wordt, is immers eigendom van de universiteit. Geval per geval bekijkt LRD hoe daarmee om te gaan. Daarvoor hebben ze tal van experten in dienst. Nu eens geeft LRD bedrijven de mogelijkheid in ruil voor een vergoeding die eigendommen te gebruiken, dan weer gaat ze over tot een volledige verkoop.

Niet zelden gaat de universiteit over tot het nemen van een octrooi of royalty dat die eigendommen beschermt. Het geeft bedrijven waarmee de universiteit wil samenwerken de zekerheid winst te kunnen maken op de kennis en technologie die aan de universiteit geproduceerd werden. Van Dun: ' In sommige gevallen is het mogelijk om tegelijk met verschillende partners in zee te gaan, maar in andere gevallen kan dat niet, bijvoorbeeld omdat slechts één bedrijf het risico wil nemen om de benodigde sommen in de verdere ontwikkeling te investeren.'

'Je kunt dan niet tegen dergelijke marktspeler zeggen: "Luister, wij hebben u nodig om dit of dit tot in de markt te krijgen, maar wij gaan het daarna, nadat het met uw middelen tot succes gebracht is, ook aan 45 van uw concurrenten verkopen" en tegelijk met de vlag voorop lopen en zeggen dat het onze taak is om alles in de markt te krijgen: die marktspeler zal dan immers afhaken, waarna het project een stille dood zou sterven.'

Niet alleen bedrijven profiteren daarvan. Ook de universiteit en onderzoekers zelf delen in de pret. De opbrengsten van intellectuele eigendommen zijn verantwoordelijk voor 123 van de 195 miljoen euro die de banden met de private sector in 2016 opleverden.

Conform de wettelijke verplichtingen keert de universiteit bovendien een zogenaamde ‘billijke vergoeding’ uit aan de betrokken uitvinders. Die vergoeding varieert naarmate de hoogte van de bedragen: 40%, 30%, 20% of 10%. In 2016 betroffen die uitvindersvergoedingen voor alle betrokken onderzoekers om en bij de 20 miljoen euro.

De opbrengsten van die valorisatie belanden, na aftrek van belastingen, een percentage voor de universiteit en de uitvindersvergoeding, terug in de kassa van de oorspronkelijke onderzoeksgroep. Deze financieringsketen zorgt ervoor dat succesvol en marktgericht onderzoek steeds opnieuw onderzoeksgeld toegestopt krijgt.

‘Dat je een enorm bedrag hebt aan licentie-inkomsten, is eigenlijk voornamelijk gekoppeld aan één antiviraal middel dat nu de basiscomponent is in dit verhaal,’ vertelt rector Luc Sels. ‘Je moet weten, meer dan tien miljoen HIV-patiënten in de ontwikkelingslanden krijgen nu een HIV-behandeling die teruggaat op dit middel.’

‘Voor 2017 zullen die opbrengsten al minder zijn”, vult Bruno Lambrecht, directeur-generaal van de rectorale diensten, aan. ’Dat is doordat die licentie afloopt. Zelfs als de inkomsten uit contractonderzoek wat stijgen, zal dit het wegvallen van de licentie niet volledig kunnen compenseren. Voor een aantal octrooien die heel beloftevol zijn naar licentie-inkomsten toe is het nog even afwachten of hier succesvolle producten uit zullen komen.’

Ethisch beleid

Eén van de belangrijkste redenen waarom de KU Leuven erin slaagt zoveel opbrengsten te generen, is de bestuurlijke autonomie van LRD. Met meer dan 2000 overeenkomsten per jaar, die zowat elk afzonderlijk onderhandeld moeten worden, is dat geen onnodige luxe.

‘LRD heeft binnen de universiteit, net zoals het ziekenhuis een eigen bestuur heeft, een eigen governance en bestuurscomité,’ aldus Koenraad Debackere, Algemeen Beheerder van de KU Leuven en gedelegeerd bestuurder van LRD. ‘Die bestuurlijke autonomie zorgt er natuurlijk voor dat dat allemaal veel vlotter gaat en vooral op maat van de specifieke opdrachten.’

Enkel wanneer het over participatie in spin-offs gaat, slechts een fractie van de activiteiten van LRD, passeert de dienst via het bestuurscomité, het Gemeenschappelijk Bureau, het de facto hoogste beslissingsorgaan van de KU Leuven, en de Raad van Bestuur,

Sels staat erop die autonomie stevig te nuanceren. Hij maakt gewag van allerhande audits en controleprocedures in het bestuurscomité. ‘Er is een heel strikte opvolging. Ik heb een heel goed contact met Koen Debackere, die als Algemeen Beheerder een sleutelrol speelt in dit verhaal. En er zijn dermate veel momenten waarop ik inzage krijg. Maar dan inzage met duiding in plaats van simpelweg een handtekening te zetten.’

Er is volgens Sels, Debackere en Van Dun dan ook geen probleem met het ethische kader dat gehanteerd wordt. Al het onderzoek dat aan de universiteit gevoerd wordt, moet immers voldoen aan de ethische normen van de universiteit, ook contractonderzoek.

Toch blijft de vraag wat te doen met gevoelige contracten bestaan. Eerder had LRD het controversiële LAW-TRAIN project onder haar hoede. De KU Leuven voerde samen met talloze andere universiteiten en de Israëlische politiediensten onderzoek naar het optimaliseren van ondervragingstechnieken, iets wat bij een heleboel proffen en activisten niet in goede aarde viel.

‘In geval van twijfel zullen we vragen die wij binnen krijgen altijd eerst voorleggen aan het comité’, aldus Van Dun. ‘Wij hebben bijvoorbeeld al vragen binnengekregen van sigarettenfabrikanten om onderzoek te doen naar het aantrekkelijker maken van sigaretten. Dat zijn zaken waarvan wij duidelijk zeggen: neen. Dat hoort niet thuis aan een kennisinstelling.’

Gevoelige zaken, zo stelt ook Sels, worden steeds doorgesproken. 'Laat me een heel concreet voorbeeld geven: de vervanging van de F-16. Op een bepaald moment beginnen de bedrijven die daarvoor in aanmerking komen, te bieden. Als ze een dossier willen indienen, beginnen ze met na te denken over de voorgestelde investeringen (de zogenaamde 'compensaties'), onder andere voor de universiteiten. Dan krijg je op een bepaald moment ook aan KU Leuven de vraag of we bereid zijn in zo’n compensatieverhaal mee te stappen in ruil voor een ‘endorsement’ van hun voorstel.'

'Dat is - voor alle duidelijkheid - geen KU Leuven beleid, maar het is hoe het spel gespeeld wordt door de Dassaults van deze wereld. Het gaat mij nu ook even niet om de inhoud van de beslissing. Maar op zo’n moment contacteert Paul Van Dun mij dus. Daar is ook een meeting over geweest op LRD i.v.m. hoe strookt dit met de visie, missie en principiële waarden van de universiteit.'

‘Laat me een heel concreet voorbeeld geven: de vervanging van de F-16’s. Op een bepaald moment krijgt de KU Leuven de vraag of ze bereid is compensatiefinanciering op te nemen in ruil voor een endorsement van het voorstel van één van de bieders. Dat is geen KU Leuven beleid. Dat is hoe het spel gespeeld wordt door de Dassaults van deze wereld. Op dat moment contacteert Paul Van Dun mij. Daar is ook een meeting over geweest op LRD over hoe dit strookt met de visie, missie en principiële waarden van de universiteit’, aldus de rector.

Onafhankelijkheid

Slaagt de universiteit er door die doorgedreven banden met de private sector er nog wel in onafhankelijk te zijn en zelf haar onderwerpen van onderzoek te kiezen? ‘Natuurlijk is contractonderzoek gestuurd onderzoek. We moeten daar ook niet flauw over doen’, geeft Lambrecht toe.

‘Maar als een prof het niet interessant vindt, gaat hij het niet doen. Dat is mijn ervaring. Voor het geld alleen doen ze het niet. Het moet ook interessant zijn. En je moet het afwegen ten opzichte van het totaalplaatje.’ Zo vindt Lambrecht dat licentie-inkomsten van gevaloriseerd onderzoek geen vraaggedreven onderzoek meer betreffen,maar eerder een opbrengst uit het verleden. ‘Welk cijfer je ook neemt, het is duidelijk een heel klein deel van die totale pot.’

‘Er speelt een vraagcomponent in, dat is waar’, aldus Sels. ‘Maar het is vaak KU Leuven die de vraagzijde opzoekt, en niet het bedrijfsleven dat de universiteit overneemt. Dat zou de foute perceptie zijn.’

‘Publicatievrijheid is een algemeen beleid’, zegt Lambrecht nog. ‘Dat is een doelstelling van al die contracten. Het uiteindelijke doel moet zijn dat onze wetenschappers kunnen zeggen: ik ben daar vrij in. Mijn publicatie, zoals ik die heb kunnen schrijven, was hoe ik het wou.’

Groep Humane wetenschappen

De Groep Humane Wetenschappen lijkt er qua onderzoeksfinanciering via die vierde geldstroom bekaaid vanaf te komen. Volgens Sels mag je hun activiteiten binnen LRD niet onderschatten. De opbrengsten van de vierde geldstroom die terugvloeien naar die groep, bedroegen in 2016 om en bij de 8 miljoen van de in totaal 128 miljoen euro. Het gaat voornamelijk om contracten met non-profit organisaties. Grootste slokoppen hier zijn de Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen en, opvallend, de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen. Zowat een vierde van hun onderzoeksfinanciering komt voort uit contractonderzoek.

Sels tempert. Volgens hem profiteren de humane wetenschappen mee van het succes van LRD en de andere groepen. ‘Stel dat je de nodige, hoogwaardige technologie niet voor een stuk zou kunnen financieren vanuit die opbrengsten, dan zou de financiële druk op de rest van de universiteit veel zwaarder worden, en daar zou humane wetenschappen ook voor moeten meebetalen.’

Hij impliceert dat het allocatiemodel dat de verdeling van de middelen regelt, zou worden aangepast moesten de opbrengsten uit de vierde geldstroom niet zo hoog zijn. Sels: ‘Het is net omdat die aparte stromen er zijn, dat de Groep Wetenschap en Technologie en de Groep Biomedische Wetenschappen de veel grotere kapitaalintensiteit in infrastructuur en labo’s die ze nodig hebben, kunnen financieren zonder dat het kannibaliseert op de Groep Humane Wetenschappen.'

Heeft u vragen over het artikel of zijn er zaken waarvan u wilt dat we ze onderzoeken? Heeft u goede of slechte ervaringen met contractonderzoek? Stuur gerust een mail naar redactie@veto.be.