Nozizwe Dube: 'Enkel in Alma zie ik diversiteit bij KU Leuven-personeel'

Dube vluchtte in 2010 als veertienjarige weg van het repressieve Zimbabwaanse Mugabe-regime naar België. Intussen was ze drie jaar voorzitter van de Vlaamse Jeugdraad en werd ze door de Schwarzkopfstichting uitgeroepen tot Europeaan van het Jaar in 2017. De rechtenstudente richtte de Afrikaanse studentenkring Karibu mee op en stort zich nu op UNDIVIDED, het diversiteitsplatform van de KU Leuven.

UNDIVIDED reageerde onlangs heftig op de 'Politiek Incorrecte Avond' van studentenkring Eoos (Taal- en Regiostudies, red.). Op dat feestje wilde de kring haar eigen politieke correctheid relativeren door extreme uitspraken te tolereren.
Nozizwe Dube: 'Uitspraken als "Congo was geen genocide, want het zijn geen mensen" kun je niet zomaar laten passeren. Zelfs niet als het ironisch bedoeld is. Ten eerste was het evenement daarvoor te weinig gekaderd. Ten tweede – en belangrijker – reproduceer je daarmee een bepaalde gevaarlijke retoriek. (zucht) Ik snap niet waarom mensen blijven denken dat je een punt kunt maken door zulke uitspraken over te nemen - zelfs als het spottend is. Je normaliseert daarmee dat discours.'

Krijg je dan niet snel verwijten als 'wat met het recht op vrije meningsuiting' en 'alles moet te politiek correct zijn' naar je hoofd geslingerd?
'Kijk, het is niet zo dat je van ons bepaalde dingen niet meer mag zeggen. Iedereen is vrij om te doen wat hij wil. Maar als je zulke uitspraken doet, zal je er ook de consequenties van moeten dragen én bestand moeten zijn tegen het wederwoord.'

'Uitspraken als die over Congo functioneren binnen een maatschappelijke context en hebben een bepaalde geschiedenis. Je moet goed beseffen dat er miljoenen mensen gestorven zijn door zo’n retoriek. Als ik die argumentatie tegen jou gebruik, verbied ik je daar niet mee om zulke uitspraken te doen; ik ben je wél een spiegel aan het voorhouden. Die maatschappelijke tegenstem wordt de afgelopen jaren luider en luider, terwijl die daarvoor eerder op de achtergrond bleef. Misschien vinden mensen het daarom moeilijk. Maar in discussie gaan is niet het 'censureren' van een mening.'

'Het is ook maar makkelijk van Eoos om te zeggen dat je een evenement met zelfspot organiseert als de mensen die je bespot niet vertegenwoordigd zijn op dat evenement.'

Dat representatieprobleem zie je ook in andere studentenverenigingen dan Eoos, toch? Presidia hebben nauwelijks etnische diversiteit.
'Dat is een gekend probleem. Maar dat gaat verder dan studentenverenigingen alleen. Aan de universiteit zelf is het echt schrijnend.'

'In aula's voel je je als zwarte student eenzaam, want je ziet niemand met wie je je op het eerste gezicht verwant voelt. Niet alleen op de schoolbanken zelf, maar ook vooraan in de aula zie je gewoon geen etnische diversiteit bij de professoren. De enige plek waar ik wel diversiteit zie bij het personeel, is bij Alma.'

De diversiteitsproblematiek gaat verder dan de universiteit alleen. Dalilla Hermans kaartte onlangs een voor haar fundamenteel probleem bij de mainstream media aan. Kan je je daarin vinden?
'Ab-so-luut. Als je haar niet snapt, dan geniet je op een manier van een zeker privilege. "Diversiteit, diversiteit, diversiteit", klinkt het overal. De openbare omroep raadpleegt mensen zoals ik om te vragen wat ze moet doen, maar in veel gevallen weet ze eigenlijk al wat we echt nodig hebben. En zoals Dalilla zei: als je echt kijkt naar diegenen die dan de shots maken op het einde van de dag en vaste jobs hebben in redacties, dan zijn dat allemaal witte mensen.'

'Het is wel jammer dat Dalilla niet meer verschijnt op de VRT. Echt een verlies voor Vlaanderen en België. Zij zorgde ervoor dat maatschappelijke debatten in Vlaanderen tenminste snelheid kregen en ze verzekerde de zichtbaarheid van een etnisch-culturele minderheid. Toen ik voorzitter was bij de Vlaamse Jeugdraad, had ik er zelf echt nood aan om meer jongeren zoals ik op de televisie te zien.'

Komt die 'zichtbaarheid' bij mediaoptredens niet met een prijs?
'Jawel. Ik volgde er onlangs nog een Twitterdiscussie over. Iemand tweette dat dominante groepen altijd de keuze hebben, het privilege zelfs, om echt een individu te zijn. Als je uit een onderdrukte minderheidsgroep komt, dan ben je niet meer Nozizwe, maar spreek je voor alle zwarte vrouwen. Ik ben het privilege kwijt om gewoon mezelf te zijn. Ik ben meteen de belichaming van een hele groep mensen.'

'Als we al opgeroepen worden, is het ofwel om heel afgebakende, brave, geleide discussies te voeren vanuit een wit perspectief, ofwel om tegen iemand met een heel extreme mening opgezet te worden. Dan is het geen discussie meer, maar een sensationeel spektakel. Ik wil niet de affiche zijn van een media-boksmatch. Daar heb ik niets aan.’

'Door al die redenen ben ik me de laatste tijd beginnen weg te trekken uit zulke discussies. Ik probeer nu meer en meer te focussen op meer kleinschalige projecten zoals UNDIVIDED of Karibu. Dat lijkt me een bredere trend. Zo kunnen kleinere minderheidsgroepen initiatieven uit de grond stampen waarbij ze zélf de agendapunten bepalen en welke discussies ze hoe luid voeren en wanneer.'

Maar minder aanwezigheid in de media betekent toch opnieuw minder zichtbaarheid?
'Dat is zo, het is heel paradoxaal. Als je verschijnt in de media geniet je zichtbaarheid, maar aan de andere kant ben je al snel ofwel niet meer dan een quotum, ofwel die sensationele affiche. Het is een extreem moeilijke afweging die ik geval per geval probeer te maken.'

'Zo ben ik bijvoorbeeld strenger geworden in welke interviews ik wil afleggen. Als ik bij een verkennend gesprek met een journalist merk dat die geen bewustzijn heeft over de thema’s waar ik mij mee bezighoud, dan hoeft het voor mij niet meer. Het is me al overkomen bij het nalezen van interviews dat de journalist het van zijn eindredacteur 'spicier' moest maken. Als ik iets niet gezegd heb, kan je me niet zomaar woorden in de mond leggen. Dat is opnieuw die sensatiedrang. Ik ben er me alsmaar bewuster van en mijn geduld raakt ook op. Ik ben mijn naïviteit kwijt.'

Dat besef kan je toch niet gelukkiger maken?
'Nee, dat maakt mij niet gelukkiger.'

Waar haal je dan toch die energie vandaan om voor je zaak te blijven vechten?
'Ik had er vroeger veel aan gehad om te horen dat iemand anders hetzelfde meemaakte als ik, dat ik niet alleen stond. Ik heb meerdere keren de hoop verloren en dan helpt het om te zien dat iemand strijd voert om positieve verandering te brengen. Het is veel groter dan mezelf. Iemand moet het doen.'

Zie je jezelf dan als een rolmodel?
'(lacht) Nee, zover zou ik echt niet gaan. In een discussiepanel dat ik onlangs modereerde was een meisje danig onder de indruk van mij omdat ik een Wikipediapagina heb. Ik ben altijd zo verbaasd wanneer ik zulke dingen hoor. Ik zie het niet als een rolmodelfunctie, maar eerder als een vanzelfsprekendheid.'

'Er zijn zelfs momenten waarop ik het gevoel heb dat ik niet zo ver sta als ik zou willen in mijn leven. Ik ben heel streng voor mezelf. Toen ik dat tegen mijn vriendinnen vertelde, zeiden ze: "What the fuck, Nozizwe? Hoe kun je ooit het gevoel hebben dat je iets bereikt als je steeds maar de eindmeet voor jezelf verder en verder opschuift?" Die wake-up calls van mijn vrienden zijn broodnodig.'

Is die eindmeet verleggen niet net iets positiefs?
'Het is een tweesnijdend zwaard. Het kan echt gevaarlijk zijn, want op sommige dagen denk ik dat ik niets bereikt heb in mijn leven. Ik heb van jongs af aan beseft dat ik het moet maken. Kinderen van ouders met een migratieachtergrond voelen de verantwoordelijkheid op hun schouders rusten. We zien onze ouders dag en nacht zo hard werken in jobs waarvan ik vind dat ze die niet moeten doen.'

'Mijn moeder had in Zimbabwe een diploma Politieke wetenschappen. Dat is hier niet erkend, dus studeerde ze optiek en optometrie. Na drie jaar kreeg ze te horen dat ze niet op zwarte verkoopsters zitten te wachten in brillenwinkels. Dus is ze nu aan een studie verpleegkunde begonnen, omdat die job wel 'bij haar past'.'

'Ik kijk absoluut niet neer op zo’n job, maar ik heb er wél een probleem mee als mensen die toebedeeld krijgen. Ik voel de druk dat het mij wél moet lukken. Je geeft jezelf niet meer de ruimte om een beetje te falen. Die druk om het tegendeel te bewijzen was heel groot, maar het werkt zo verlammend om steeds te moeten focussen op hoe anderen naar je kijken. Met het ouder worden heb ik het daar wel minder moeilijk mee. Er is zo veel meer dan iemand anders tevreden maken. Het is niet mijn taak om vooroordelen te ontkrachten.'

'Ik zie altijd dezelfde mensen in dezelfde posities. Er lijkt geen plaats voor zwarte vrouwen, ook niet in de aula's. Daarom is de dekolonisatie van de universiteit zo’n belangrijk agendapunt van UNDIVIDED.'

Stuit de up front aanpak van UNDIVIDED niet vaak op kritiek?'Met UNDIVIDED zetelen we in de diversiteitsraad. Als ik daar over dekolonisatie begin, voelen veel professoren zich ongemakkelijk over die term. "Moet dat nu echt dekolonisatie heten? Dat is toch een agressieve term?" hoor je dan. Hoe wil je het anders noemen? Multiregionality? Dan kan je in principe gewoon een filosoof uit Sub-Sahara-Afrika nemen die in essentie hetzelfde zegt als een westerse filosoof en dan ben je klaar. Dat volstaat echt niet.'

'Dekolonisatie gaat over het in vraag stellen van denkbeelden en machtsstructuren. Daarvoor moet je het probleem durven benoemen. Het is geen gezellig proces; het moet iedereen een beetje raken. Voel je je ongemakkelijk bij een term, dan moet je je eens afvragen hoe het is om hier rond te lopen als zwarte student. Je hebt genoeg privilege om je ongemakkelijk te voelen bij een definitie, maar ik voel mij ongemakkelijk bij een levenservaring in een stad.'

Wat kan je concreet ondernemen om die dekolonisatie door te voeren?
'Dekolonisatie vraagt geld, tijd, toewijding en een mentaliteitswijziging. Als je eraan wil werken, zorg je er eerst voor dat je de status quo en de daarbij horende denkbeelden ontmantelt. Dat je de tegenstemmen ook een plaats geeft; heel concreet, in cursussen en fysieke exemplaren van boeken in bibliotheken. Die stemmen moeten aan bod komen in de algemene vakken die iedereen volgt en niet enkel bij keuzevakken. Je zorgt er daarnaast voor dat er evenwichtig onderzoek gebeurt waarin alle stemmen aan bod komen. Door een gebalanceerder aanbod aan filosofieën, voelen studenten die anders vergeten worden zich ook aangesproken.'

'Diversiteit gaat nu over hoeveel zwarte kopkes je in je klas hebt. Het focust op wie wel in het bestaande plaatje past, zonder dat dat plaatje op maat van die zwarte student is gemaakt. Daarom is dat een kortetermijnoplossing, terwijl dekolonisatie de kern van het probleem aanpakt. Als we ons beperken tot zaken als goedbedoelde – en broodnodige – diversiteitsquota en de focus op enkele excellerende individuen die het tóch goed doen, dan voeren we binnen twintig jaar wel nog steeds dezelfde discussie. Dezelfde ongelijke kansen blijven bestaan, dezelfde implicit biases leven voort. De KU Leuven heeft nog veel werk.'