Mentaal welzijn van de student standvastig op de politieke agenda

De conferentie van de VVS was eigenlijk al gepland voor april 2021, maar door de coronacrisis werd het vuistdikke rapport met onderzoeksresultaten en beleidsadviezen pas op 12 oktober voorgesteld. Voor de VVS stond één boodschap centraal: het mentaal welzijn moet een topprioriteit worden in het hoger onderwijs.

Minister van Onderwijs Ben Weyts, die de openingsspeech op de conferentie hield, volgde die redenering alvast. Het coronavirus speelde volgens hem een cruciale rol: 'De pandemie heeft ons geholpen onze roze bril af te zetten.' Weyts sprak over 'een definitieve verankering van een structureel, Vlaanderenbreed beleid'.

Student is gematigd mentaal gezond

De bedoeling van de bevraging die de VVS tussen november 2020 en januari 2021 organiseerde, was om een beeld te krijgen van het 'algemeen mentaal welzijn van de student'.

Hoewel uit de bevraging bleek dat de meeste studenten zich gematigd gezond voelen, kwamen er ook harde cijfers uit. Een op vijf van de bevraagde studenten gaf aan psychische problemen te hebben met een ernstige impact op hun functioneren. Bovendien valt zo'n 48,8% van hen binnen de criteria voor een psychische stoornis, een stijging met 10%. De VVS nuanceerde evenwel dat niet enkel studenten met een psychische stoornis zich slecht kunnen voelen.

Dat bleek ook uit de cijfers over de vitaliteit bij de student: een meerderheid voelde zich vermoeid. De context was daarin, aldus VVS, van belang: de bevraging werd afgenomen tijdens de examenperiode middenin de coronapandemie.

Eerder schreef Veto al over de kritische punten van de bevraging, zoals onder meer het feit dat die werd afgenomen eind 2020. Ook tijdens de conferentie bleef de VVS opvallend stil over het oude karakter van de data, net als over de gevolgde methodologie en het belang van de pandemie als context.

Zo'n 16.216 studenten hadden de bevraging ingevuld. Bovendien bleek het ook moeilijk om de exacte invloed van de coronapandemie tijdens de bevraging in te schatten. De resultaten waren dan ook beperkt: 56,1% van de studenten gaf aan zich minder te voelen in vergelijking met ervoor, terwijl net 20,8% het tegendeel aanduidde. Verder onderzoek is volgens VVS aangewezen.

Kwetsbare groepen

Drie specifieke groepen hebben volgens het onderzoek bovendien een hogere psychische kwetsbaarheid. Het betrof dan LGBTQI+-studenten, studenten met een migratieachtergrond of die met een financieel ongunstige situatie.

Tijdens het panelgesprek stelde Priscilla Keuppens, adviseur bij de Vlaamse Jeugdraad, zich evenwel kritisch op: 'De beleidsadviezen zijn slechts gericht op één groep.' Het gaat dan om de LGBTQI+-gemeenschap; de VVS adviseerde een einde te maken aan gegenderd taalgebruik, naast de oprichting van safe spaces en doorgedreven onderzoek naar het mentale welzijn van die specifieke groep. Keuppens wilde soortgelijke adviezen voor ook de andere kwetsbare groepen: 'Mijn persoonlijke prioriteit is om aan te kaarten dat het niet evident is om als persoon met een migratieachtergrond te gaan studeren.'

Bestuurder Sociale Zaken bij VVS, Julien De Wit, reageerde aan het einde van de conferentie op die kritiek. Hij wees op andere kwetsbare groepen die ook ontbraken, zoals studenten met een functiebeperking. 'We kunnen niet iedereen bevragen, maar blijven wel in constante dialoog met hen.'

Preventie

Naast de presentatie van de resultaten stonden vooral de beleidsaanbevelingen naar de overheid toe centraal. Een cruciale rol daarin was weggelegd voor preventie. Weyts maakte in dat verband bekend dat het digitale hulpplatform voor mentaal welzijn, dat eind 2020 al werd aangekondigd, in december operationeel moet zijn.

Er zal onder meer een sociale kaart te vinden zijn, die de plaatsen markeert waar studenten het beste met bepaalde problemen terechtkunnen. Naast informatie over mentaal welzijn, worden er ook 'zelftesten' aangeboden op bepaalde psychologische stoornissen.

De bevraging toonde immers ook aan hoe er nog steeds een barrière bestaat om hulp te zoeken. Naast het stigma rond mentale problemen, kennen studenten vaak de bestaande diensten niet. Een reactief beleid vergt evenwel investeringen in hulpverlening. Hannelore Goeman, Vlaams parlementslid (Vooruit), benadrukte de rol van de studentenpsychologen, die volgens haar toegankelijker zijn. Ze was dan ook stellig over de doelen: 'Er moet veel meer ingezet worden daarop, niet enkel tijdens corona. Het moet gratis zijn en binnen twee weken moet een student er binnen kunnen geraken.'

Uit de bevraging bleek ook dat zo'n 14% van de studenten zich sterk eenzaam voelt. Parlementslid Koen Daniëls (N-VA): 'De studentengroep waar ik me het meeste zorgen om maak zijn de studenten die alleen zijn.' De VVS benadrukte dan ook de belangrijke rol van de campussen hierin en de community building daar. Ze hoopten op een intensivering van de buddywerking in het hoger onderwijs, en toonden zich ook kritisch voor de studentenverenigingen. Die moeten vooral inclusiever worden: 'Niet elke student voelt zich daartoe aangetrokken', vertelt De Wit.

Angst voor besparingen

Grote angst was er voor verdere besparingen in het onderwijs. De bevraging wees immers uit hoe studenten nog niet altijd de weg vinden naar psychologen of de bevoegde studentenvoorzieningen. Goeman vreest dan ook dat de investeringen daarin zullen wegvallen: 'Ik ben heel erg bang voor wat er gaat gebeuren in het hoger onderwijs, zeker nu de extra coronasteun zal wegvallen. Ik vrees dat dan eerst de studentenvoorzieningen in het vizier zullen komen.'

Algemeen directeur bij AP Hogeschool Antwerpen Pascale De Groote: 'Sommige studentenvoorzieningen beginnen door de investeringen nu pas te draaien. Daar nu in knippen lijkt me dus niet slim.' 'We moeten hier niet in besparen, maar net investeren - zeker in iets als de trajectbegeleiding', vulde Maarten Buytaert, bestuurder bij VVS, aan.

Koen Daniëls, nam het op voor het beleid van 'zijn' N-VA-minister. 'Ik heb al tegen de minister gezegd om niet te besparen op de studentenvoorzieningen. Als je daarstraks (tijdens de openingsspeech op de conferentie, red.) naar hem luisterde: het staat zelfs niet op zijn lijstje.' Op woensdag kondigde minister Weyts in het Vlaams Parlement dan ook effectief aan hier niet op te besparen.

Op de politieke kaart

Dat de coronacrisis de roze bril afwierp, werd tijdens de conferentie duidelijk. Het lijkt er dan ook op dat het mentale welzijn van de student effectief een prioriteit zal worden. Op vraag van minister Weyts wordt zo de bevraging verdergezet om het beleidsadvies telkens te kunnen actualiseren.

'VVS is op dit moment gigantisch beleidsrelevant', zei Koen Daniëls nog tijdens de conferentie. Op woensdagnamiddag volgde dan ook meteen een debat over de beleidsadviezen in het Vlaams Parlement. Toch is er enig voorbehoud: 'We gaan het niet met een vingerknip oplossen, maar het staat nu op de kaart en gaat er niet meer af.' Hoewel er al enkele concrete acties werden aangekondigd, is het wachten op een nieuwe bevraging die naar de effecten daarvan peilt. Ook een beleid op de lange termijn blijft momenteel nog uit.