'Maatregelen die genomen worden in een noodsituatie, worden zelden teruggedraaid'

In de week waarin de exitstrategie duchtig besproken en bediscussieerd werd, spraken wij Kati Verstrepen. Sinds vandaag kunnen de mensen weer gaan winkelen. Toch zitten we nog steeds met een regering met volmachten.

Bij ons, in Europa en bij uitbreiding in de wereld is corona dus niet enkel een aanzet gebleken voor een gezondheidscrisis of een financieel slagveld; binnenkort overzien we misschien ook de gevolgen van de vergeten mensenrechtencrisis. Althans, dat lezen we toch in Verstrepens antwoorden, terwijl we haar bellen in de videochatroom - met Skype dat privacy garandeert: belangrijk voor een mensenrechtenadvocate.

Wat baart u momenteel de meeste zorgen?
Kati Verstrepen: 'Deinstallatie van coronacallcenters. We vreesden het ergste met die corona-apps, maar dan kwamendie callcenters. Nadat we het advies van de Gegevensbeschermingsautoriteit over het koninklijk besluit, dat aan de basis ligt van de oprichting van een databank, hoorden, dachten we: jeetje,het wordt alleen maar erger met die databank.'

Wat zijn precies debetwiste callcenters?
'De contacttracing zou nietgedaan worden door een app, maar door mensen. Stel de dokter test jou opcorona. Het resultaat gaat dan naar een databank die centraal beheerd wordt en verbonden is met een callcenter. Zo vragen ze je dan met wie je de afgelopen48 uur in contact bent geweest.'

'Wijhebben daar twee bezorgdheden over: ten eerste is het heel onduidelijk welke gegevensdaarin opgeslagen worden en wie de databank gaat beheren, ten tweede weten we niet hoe lang de gegevens bewaard worden.'

Wat doet de Liga inde huidige crisissituatie?
'Inhet voorbeeld met die corona-apps gaan we lobbyen en het publiek sensibiliseren:"Dit is een ernstige inbreuk op de mensenrechten." Soms zien we dat er in de wetgeving die tot stand komt, rekening gehouden wordt met onze adviezen. Meestal is dat niet zo. Dat is heel frustrerend.'

'Dan moet er nagedacht worden of we een procedure voeren voor het grondwettelijk hof. Somsdoen we dat en heeft dat succes. Maar bon, we hebben natuurlijkliever dat er meteen naar ons geluisterd wordt.'

U vindt dat eenmensenrechtenexpert aanwezig had moet zijn bij gesprekken omtrent de exitstrategie.Kunt u uitleggen waarom?
'Omdatdie covidmaatregelen een enorme impact op mensenrechten hebben. We vinden het raar dat bij de beslissing over die maatregelen de mensenrechtenexpertsniet worden geraadpleegd. Bijvoorbeeld in het kader van die databank had veel onduidelijkheid weggenomen kunnen worden. Ik denk dat de bevolking meer begrip had getoond als er duidelijk uitgelegd werd waarom maatregelen genomen werden.'

We zien dat veelgrondrechten nu niet in acht worden genomen. Kan je dat rechtvaardigen ineen noodsituatie als deze?
'Deoverheid heeft de plicht om het belangrijkste grondrecht dat er is tebeschermen: dat wij kunnenleven en dat we gezond zijn. Je hebt niet veel aan recht op onderwijsals je dood bent.'

'Het is dus zekergerechtvaardigd dat in zo’n noodsituaties de overheid ingrijpt en eenaantal basic rechteninperkt, maar enkel op voorwaarde dat het wettelijk kader duidelijk is geregeld en er ook eenduidelijke beperking in de tijd is.'

U ziet dat in meer landenin de EU die noodsituatie ingezet wordt. Maakt u zich daar dan geen zorgenover?
'Zeggendat ik me daar geen zorgen over maak is iets anders, want dat kan snelmisbruikt worden. Dat is wat we zien gebeuren in Polen en Hongarije. Zij misbruiken de noodsituatie om op hele korte termijn een aantal dingen erdoor tedrukken die absoluut niet door de beugel kunnen.'

'Vooreen goede rechtsstaat heb je een sterk parlement nodig. Het is best mogelijkdat het parlement in crisistijden zegt: "telkens een parlementair debatvoeren is tijdverlies, dus we geven volmachten." Maar dat moet beperktzijn in tijd en parlementsleden moeten waakzaam blijven. Dat is iets wat ikop dit moment in Polen en Hongarije niet zie. Daar is het parlement volledigbuiten spel gezet.'

'Wezien ook dat maatregelen die genomen worden in een noodsituatie zelden worden teruggedraaid. We hebben het gezien in het kader van deterrorismemaatregelen. De regering wilde na de aanslagen een verlenging van deaanhoudingstermijn van 24 naar 48 uur. Ondertussen, zoveel jaar later, zitten we nog altijd met die aanhoudingstermijn van 48 uur en wordt dieook gebruikt voor een kleine kruimeldief.'

U zegt dat noodmaatregelenzelden worden teruggedraaid. Waar bent u in België bang voor?
'Ik vrees vooral dat bijdie callcentra een soort databank gaat opgericht worden waaringezondheidsgegevens verzameld worden die niet voldoende bewaakt zullen worden. We weten ook niet welke gegevensopgeslagen worden, waar ze opgeslagen worden et cetera. Mijn angst isvooral big brother.'

In Hongarije en Polen isde democratie af aan het brokkelen. Dat is ook mogelijk in België. Is dat ietswaar u voor vreest?
'Ik sluit dat niet uitvoor België. Een belangrijke factor daarin is het middenveld. Die civil society moet deparlementsleden opzwepen door te zeggen "we hebben jullie verkozen om onste vertegenwoordigen, en dit is wat wij willen".'

'In landen als Hongarije en Polen is er een afbraak geweest van dat middenveld. Ook de persvrijheid is ingeperkt. Het is de combinatievan die verschillende factoren die maakt dat je snel in zo’n situatie verzeildgeraakt.'

'Het is bijvoorbeeld een gevaarlijke trend in de journalistiek dat er veel met freelancers gewerkt wordt. De freelancer is voor de opdracht afhankelijk van de redactie; hij kan de volgende keer niet meer gevraagd worden.'

'En dan de besparingen op Vlaams niveau, waardoor veel ngo’s getroffen worden in hun financiering. Er zijn zelfs vaak verdachtmakingen vanuit de politiek naar het middenveld. Dat zijn voor mij allemaal signalen die duidelijk maken dat we niet de goede richting uitgaan.'

U had het erover dat een gezond middenveld iets kan doen. Wat verwacht u dan van de studentenverenigingen?
'Dat als we zien dat academische vrijheid in gevaar is, jullie als studenten op tafel kloppen en zeggen: "Dit is echt een slechte evolutie." Dat kan je op twee manieren doen: bij de rectoren aankloppen en proberen krachten te bundelen en zo proberen politici daarvoor warm te maken. Of het kan ook rechtstreeks. Door bijvoorbeeld in jullie tijdschrift daar aandacht aan te geven.'

Kan de EU Hongarije dan niet beter op de vingers tikken of sancties opleggen?
'Dat is heel dubbel. Je kan zeggen dat de EU Hongarije eruit moet gooien. Maar als je alle banden verbreekt is er ook geen dialoog meer mogelijk. Zolang Hongarije nog in de EU zit hebben ze het land nog een klein beetje in de hand.'

'Gooi je ze eruit, dan kunnen ze er ook echt profijt uit halen bij hun achterban. "Kijk ze gooien ons eruit, ze hebben het niet goed met ons voor!" Je geeft ze een zondebok die ze makkelijk kunnen gebruiken.'

Bepaalde groepen hebben meer last van de maatregelen dan andere. Welke groepen zijn het meest benadeeld?
'Wat mij een beetje stoort aan die maatregelen, is dat men eigenlijk weinig aandacht heeft gehad voor het feit dat een gelijke maatregel, niet voor iedereen hetzelfde is. De mensen met de minste kansen worden het hardst geraakt. Een alleenstaande moeder die een variabel inkomen heeft, in een klein appartementje zonder tuin woont, is een heel ander verhaal dan een koppel op leeftijd dat in een grote villa met een eigen zwembad en tennisterrein leeft.'

'Ik denk ook aan de daklozen. Er is geen dag- of nachtopvang, de toiletten in het Centraal Station zijn gesloten, alle sociale diensten zijn toe. Dan zie je mensen overdag hun behoefte doen op straat.'

Zonder hoop geen toekomst. Kunt u meer vertellen over blijvende positieve uitkomsten van de crisis?
'Mijn hoop is dat mensen de voorbije weken hebben beseft wat echt van belang is. Dat dat een iets zachtere samenleving gaat geven en dat de grotere solidariteit die ontstaan is blijft.' 'Wat ik ook hoop, is dat de mensen waarde hechten aan mensenrechten. Mensenrechten bepalen ons dagelijks leven in grote mate. We moeten ervoor zorgen dat die mensenrechten worden gerespecteerd.'