Hongaarse onderwijswet veroordeeld door Europees Hof van Justitie

Het Europese Hof van Justitie heeft op 6 oktober de omstreden Hongaarse onderwijswet strijdig verklaard met Europese regels en internationale handelsafspraken. De wetswijziging werd op 4 april 2017 aangenomen, officieel om de kwaliteit van het hoger onderwijs te waarborgen. Critici merkten op dat ze op maat gesneden was om de onafhankelijke Central European University (CEU) het land uit te werken.

De Europese Commissie stelde een inbreukprocedure in bij het Europees Hof, dat haar vorige week gelijk gaf. Het Hof verklaarde de onderwijswet strijdig met het General Agreement on Trade in Services (GATS) en met verschillende bepalingen uit het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. Het gaat specifiek om de academische vrijheid, de vrijheid om instellingen van hoger onderwijs op te richten en de vrijheid van ondernemerschap.

Een verdachte wetswijziging

De wet in kwestie is op een drafje aangenomen in het parlement en was opvallend genoeg eveneens van toepassing op reeds gevestigde instellingen. Daarmee werden twee nieuwe voorwaarden opgelegd aan buitenlandse onderwijsinstellingen: er moest een verdrag zijn tussen het land van oorsprong en Hongarije, en bovendien moest de instelling ook onderwijs aanbieden in haar land van oorsprong. Die laatste voorwaarde werd gemotiveerd vanuit een kwaliteitsbekommernis, een argument dat het Hof niet overtuigde. Beide regels maakten het buitenlandse instellingen moeilijker dan Hongaarse. Het speelveld was niet meer gelijk, wat zowel strijdig is met het GATS als bepalingen uit het EU-recht.

Voornamelijk de Central European University, die in 1991 werd opgericht door de filantroop George Soros, ondervond problemen door de wetswijziging. Soros staat bekend om zijn inzet voor vrijheid en democratie, onder meer via zijn organisatie Open Society Foundations, en geldt als een van Orbáns grootste rivalen. In 2018 werd meer dan 80% van de activiteiten van de CEU naar Wenen overgebracht.

Gábor Győri, politiek analist bij de Hongaarse denktank Policy Solutions, vertelt dat de Central European University nog heeft geprobeerd zich naar de nieuwe voorwaarden te schikken, 'maar de regering weigerde de nodige overeenkomst te tekenen'. Een betrokkene bij de coördinatie tussen de regering en de CEU getuigt dat de houding van de overheidsfunctionarissen absoluut duidelijk maakte dat er geen interesse was voor samenwerking: 'Het was hoegenaamd niet de bedoeling dat de universiteit zich kon aanpassen aan de nieuwe wettelijke vereisten.'

Een politieke reflectie

'Het is niet de eerste keer dat het Hof arresten uitspreekt tegen Hongarije', vertelt professor Europees Recht aan de KU Leuven Elise Muir. 'Er zijn al drie recente gevallen waarin de Europese Commissie Hongarije aanklaagt wegens schending van de Europese regels. 'Het ging eerder al om de manier waarop het land beperkingen oplegt aan ngo's en de behandeling van asielzoekers aan de grenzen. Die arresten weerspiegelen het politiek debat dat aan de gang is in het Europees parlement.'

Győri gaat mee in die redenering: 'Bepaalde politici zien het gevaar dat Orbán uitstraalt en proberen er de aandacht op te vestigen.' De vraag of subsidies mogen ingehouden worden wegens schendingen van de rechtsstaat speelt momenteel in de onderhandelingen over de zevenjarenbegroting van 2021-2027 tussen de Europese Raad en het Europees Parlement. 'Maar ik heb nog geen doortastende actie gezien tegen het toenemend autoritair karakter van de Hongaarse regering', zegt Győri. 'Orbán gokte erop dat de CEU-kwestie met een sisser zou aflopen, en tot dusver heeft hij gelijk gekregen.'

In elk geval is dit arrest niet het laatste van de reeks. Eind dit jaar wordt een uitspraak verwacht over de manier waarop Hongarije asielzoekers aan de grens met Servië behandelt.