Het vrije gevoel van kunst en pizza

'Am I really free?' Met deze hamvraag gaat de Roemeense Mircea Cantor op zoek naar de betekenis van poëzie, spiritualiteit en meditatie. De in Leuven geboren en getogen Siemen Van Gaubergen doet het niet met ham maar met pizza. Hij reflecteert over symbolen van identiteit en auteurschap. De avond ontplooit zich gemoedelijk: eerst in de vorm van woord engesprek, daarna in beeld en kunst.

Entitled (Pizza)

Siemen Van Gaubergen trapt de avond af met een voorleesmoment uit zijn eigen artistieke onderzoeksboek. Vertrekkend van het ontstaansverhaal van de befaamde pizzanaam Margherita stelt hij zich de vraag hoe verhalen ontstaan en in welke mate ze bepalend zijn voor de constructie van identiteit en nationaliteit. Wist u bijvoorbeeld dat de pizza helemaal niet zo Italiaans is als wij dachten? Dat Hernán Cortes de tomaat meenam uit Mexico? En dat de kleuren van de Italiaanse vlag – groen, wit, rood of 'pizzagewijs' basilicum, mozzarella, tomaat – lukraak gekozen zijn op basis van een misverstand in Genua?

Het punt is, volgens Van Gaubergen, dat hoezeer we de pizza Margherita ook linken aan idyllisch Italië, we hem overal vinden. Zo voegen ze in Japan Daikon toe terwijl we in België onze pizza rijkelijk bestrooien met kaas wat dan bijna geen kaas meer is. Zou een echte Italiaanse pizzaiolo – of pizzamaker – dan niet oordelen dat de Margherita verliest aan Italiaanse identiteit? Dat het de relaties met zijn origine doorknipt?

Van Gaubergen slaagt erin ons aan de hand van een eenvoudig pizzaverhaal mee te sleuren in de wondere wereld van zijn vragen en hersenspinsels over nationale identiteit en ontstaansmythen. Terwijl hij dit doet, wordt hij bijgestaan door zes van zijn hand afkomstige reuzenpizza’s in de achtergrond. Als dit niet de kers op de taart is. Of de basilicum op de pizza Margherita.

Verder bestaat Van Gaubergens tentoonstelling slechts uit enkele werken. Naast zijn boek zijn zes nieuwe schilderijen in en rond het STUKcafé opgesteld. Een mix aan beeld en woord die (pizza)stuk voor (pizza)stuk fascineren. Enkel en alleen door het werk te zien, ga je automatisch op zoek naar de diepere betekenissen. De eigen gedachtegang wordt op een raadselachtige manier geolied en aangezet tot actie. Samengevat, presenteert Van Gaubergen zowel in woord als in beeld kunst die ons honger doet krijgen: honger naar pizza en meer.

'Am I really free?'

Deze honger wordt grotendeels gestild door Mircea Cantor, de volgende kunstenaar en spreker. Op het scherm verschijnt een gouden kredietkaart, al dansend in het ritme van de golvende zee. Even intrigerend en mysterieus als het werk op de achtergrond, is de Roemeense Cantor zelf. Wanneer hij gevraagd wordt de titel van de expositie te beantwoorden 'Am I really free?', reageert hij resoluut: zijn antwoord is een duidelijke 'nee'. Maar, voegt hij snel toe, hoe dicht tot een 'ja' kunnen we geraken?

Volgens hem staat vrijheid parallel met kwaliteit. Een antwoord dat intrigeert en aanzet tot nadenken. Verder heeft Mircea Cantor het niet alleen over de parallel tussen vrijheid en kwaliteit, maar ook over andere parallelle werelden waar harmonie heerst. Hij praat over olijfbomen van voor het jaar 1. Over hoe deze bomen zowel de dinosaurus als de Holocaust overleefden en nog veel langer zullen blijven bestaan. Cantor is niet zomaar een artiest, maar eentje van het dromerige, idealistische type. Maar wat voor werk maakt deze Roemeense kunstenaar precies?

Wanneer we de zaal binnentreden, worden we overvallen door een imposante video op groot scherm. Aquila non capit Muscas (2018) geeft gedetailleerd weer hoe een arend zich schrap zet om zijn prooi aan te vallen. Wanneer blijkt dat de koning der vogels de strijd aangaat met een drone, rijst de vraag wie nu de eigenlijke indringer is. Valt de arend binnen in het territorium van de door de mens gecreëerde technologie of is het de technologie die penetreert in de wereld der natuur? Waar liggen de grenzen? Cantors antwoord lijkt ook dit keer resoluut: de arend vangt geen vliegen en houdt zich niet bezig met onbelangrijke doelen en mensen.

Wanneer we ons verder in de zaal begeven, is de indruk groot en divers. In die zin dat verschillende video's en beelden verschijnen op grote en kleine schermen: zijn zoon die een waterstraal doorknipt, een gevaarlijk spel met omvallende keukenmessen en nog meer. Een gevoel van onsamenhangendheid borrelt op. Maar het is nu juist dat waarvoor Cantor ons waarschuwde tijdens het gesprek.

Zijn expositie bestaat uit verschillende beelden die op het eerste zicht niet direct verband houden. De rode draad komt echter tot uiting op een subtielere manier: alle video’s gaan over het begrenzen van grenzen om zo te komen tot de betekenis van spiritualiteit en poëzie. Mircea slaagt erin ons als publiek te prikkelen en op zoek te gaan naar de eigen aanvulling van deze begrippen. Dank u wel, meneer Cantor!

Het artiestgesprek en de expo van Mircea Cantor en Siemen Van Gaubergen laat ons STUK verlaten met een gevoel van vele indrukken en een hoofd én maag, dankzij de receptie, gevuld met pizza. Bij het buitengaan stel ik mezelf de vraag: 'Am I really free?' Hoewel ik zelf hierop geen eenduidig antwoord kan geven, heeft een mens tijdens deze woelige periode niet meer nodig dan een avondje buitenshuis, glaasje cava stevig in de hand, om een (pizza)stukje vrijheid te voelen.