Exit: LAW-TRAIN, enter: mensenrechtencharter

Bij de aanvang van zijn mandaat kreeg rector Luc Sels meteen enkele delicate kwesties op zijn bord. Vier maanden later formuleerde de rector een antwoord op het dossier LAW-TRAIN. Dat Europees onderzoeksproject rond het verbeteren van ondervragingstechnieken kwam in opspraak vanwege zijn controversiële onderzoekspartners. Deel van het consortium is immers de Israëlische politie, die al meermaals veroordeeld zijn voor het schenden van de mensenrechten.

Na langdurige tegenstand, waaronder een protestactie tijdens de opening van het academiejaar, heeft de rector aangekondigd het LAW-TRAIN project niet te verlengen. In een blog licht de rector zijn beslissing toe en kondigt hij bovendien de komst aan van een mensenrechtencharter. Dat charter moet de onderzoekers van de KU Leuven leiden bij het overwegen van potentiële onderzoekspartners.

Consistentie

Ondanks de druk besliste de rector toch niet om het project meteen stop te zetten, maar om de eerste fase van het project gewoon te laten aflopen. ‘Ik vind consistentie met de vorige beslissing ook wel belangrijk. Als je toestemming krijgt om verder te werken van de ene rector, dan moet de volgende rector daar minstens rekening mee houden in zijn beslissingen. Dat heb ik proberen te doen.’

Bovendien was het voor de rector belangrijk om een betrouwbare partner te blijven in internationale samenwerkingsverbanden. Een vroegtijdige beëindiging zou een herverdeling van het werk onder de overige partners betekenen en op die manier het imago van de universiteit aantasten.

‘Op zich is met het Leuvense deel van het project niks mis’, zegt de rector. ‘Ik zeg niet dat het werk niet zou misbruikt kunnen worden door andere partijen, maar ik moet toch wel vaststellen dat het werk dat hier is gebeurd, focust op het humaan maken van verhoortechnieken en eigenlijk wel beantwoordt aan alle mogelijk criteria die er rond mensenrechten en verhoortechnieken bestaan’.

Charter

Om dergelijke samenwerkingen te vermijden komt KU Leuven nu met een mensenrechtencharter op de proppen. ‘Waar ik niet naartoe wil is dat elk project dat aan de KU Leuven ontwikkeld wordt of ingediend wordt, eerst een soort mensenrechtentoets moet doorstaan, want het gaat over tientallen projecten per week. Dat krijgen we niet rond. Wat we willen is een tekst die gekend is, die de ethische commissie zou kunnen gebruiken zodat ze ook op dat aspect wel uitspraken kan doen’, aldus Sels.

Of het mensenrechtencharter dan wel zijn effect zal hebben, is nog de vraag. Tobias Van Os, van Leuvense Actiegroep Palestina, waarschuwt: ‘We zijn blij met het nieuws, maar alles staat of valt ook met de toepassing daarvan. Wij zijn ook niet naïef. De rector zal zich wel aan wat weerstand mogen verwachten, vooral vanuit zionistische hoek.'

Vicerector Onderwijsbeleid Reine Meylaerts is optimistischer dan Van Os. Ze kwam begin dit academiejaar in opspraak doordat ze voor aanvang van haar mandaat lid was van de protestgroep. 'Als het maar een soort windowdressing zou zijn en we er verder dan niet meer naar kijken, dan zou dat veel werk voor niets betekenen. Natuurlijk kan je zoiets ook niet afdwingen zoals je een wet kan afdwingen. Dat zeg ik ook niet en daarom heet het een charter. Maar desgevallend kunnen onderzoekers en mensen in commissies wel even toetsen aan die leidraad en dan mogelijke problemen vermijden.' Knelpunt is of de eindbeslissing nu wel of niet bij de betrokken onderzoeker ligt. Op dit moment is het voor de universiteit onduidelijk hoe bindend de uitspraak van dergelijke comissie zal zijn.

Theorie vs. praktijk

Hoe het mensenrechtencharter dan in de praktijk geïmplementeerd moet worden is nog niet duidelijk. Sels geeft toe dat er nog werk voor de boeg is: ‘De volgende stap is dat we die teksten ook bespreken in de Academische Raad en in de Raad van Onderzoeksbeleid om te bekijken hoe dat we met die tekst omgaan, want dat kan ik niet zeggen zolang we die tekst niet hebben.'

'Ik hoop daar dat de experten ons wat inspiratie kunnen geven en dat we ook in de andere universiteiten kunnen kijken hoe er gewerkt wordt binnen dit soort kader. Pas dan kunnen we bespreken binnen de Academische Raad hoe we civiel effect toekennen aan die tekst. Hoe we daarmee omgaan bij beslissingen en of de ethische commissies ermee aan de slag kunnen. Dat zijn eigenlijk allemaal zaken die nog bekeken moeten worden.’

De implementatie van het charter mag dan nog vaag lijken, over hoe het charter zelf tot stand moet komen en wie hij daarvoor zal aanstellen is de rector wel duidelijk: ‘In de mate van het mogelijke zouden we toch de oefening willen doen met de vijf universiteiten samen. Mijn voorstel aan de andere rectoren is om per universiteit twee experten te nemen en daarbij ook wat te kijken naar diversiteit in opinies en strekkingen.'

'Je kan criteria in verband met mensenrechten zeer absoluut formuleren, maar je kan ook zeggen dat je het eerder als een soort referentietekst zal gebruiken. Laat ons zeggen dat ik geen netwerk wil van enkel hardliners. Ik wil ook geen netwerk van enkel ‘softliners’, als dat woord al bestaat. Zolang men maar erkende expertise heeft in het kader van mensenrechten en de toepassing daarvan’, aldus Sels.

Haalbaarheid

Toch gaan er stemmen op die twijfelen aan de haalbaarheid van dergelijk charter. Een samenwerking met de Amerikaanse overheid bijvoorbeeld wordt volgens sommigen een heikel punt als men het charter echt in overweging zou nemen. Op die manier zouden er andere onderzoeksprojecten van de KU Leuven in het gedrang kunnen komen.

Meylaerts geeft toe dat het niet altijd gemakkelijk is om een lijn te trekken: ‘Ja het is zeker delicaat, maar er zijn zoveel dingen delicaat. Natuurlijk is dat niet makkelijk, maar als we ons alleen gaan bezighouden met dingen die gemakkelijk zijn, dan kunnen we heel veel niet doen. Dat vind ik een argument dat geen steek houdt, en net omdat het zo moeilijk is, moeten we proberen om naar best vermogen te handelen. Misschien moet er dan bijgestuurd worden, maar dat is ook niet erg.'

Wat betreft de vergelijking met de Amerikaanse overheid, zegt Meylaerts: ‘België is ook al veroordeeld voor schending van de mensenrechten van linguïstische minderheden, hè. Men moet dan niet alles op een hoopje gooien en dat is natuurlijk een lastig continuüm. Maar ja, om dan te zeggen dat we dan met niemand meer samenwerken: nee. Dat is zoals de #metoo-beweging: dat mannen dan zeggen ‘nu mogen we de dames geen hand meer geven.' Nee, hé. We kunnen daar best wel onderscheid maken. Het is misschien niet altijd gemakkelijk, maar we zijn het toch verplicht aan onszelf.’