‘Er heerst een marxistische omerta aan onze Vlaamse universiteiten’

Het was de Hamburgse afdeling van de uiterst-rechtse Alternative für Deutschland-partij die eind september van zich liet horen: het onderwijs is te links. Op de lokale AfD-website konden leerlingen voortaan leerkrachten aangeven die hun ideologische boekje te buiten gingen.

In Nederland vond rechts het blijkbaar welletjes geweest. Enkele weken geleden lanceerde verkiezingswinnaar Thierry Baudet van het Forum voor de Democratie een soortgelijke ‘kliklijn voor te linkse leerkrachten’. Hoewel beide initiatieven op veel weerstand stuitten, gaande van ‘moderne schandpaal’ tot ‘NSDAP-praktijk’, raakten ze wel aan een fundamentele vraag die we ook bij ons in Vlaanderen kunnen stellen: is ons onderwijs dan werkelijk zo ideologisch gestuurd?

Snobistisch eikeltje

Ook in Vlaanderen weerklinkt er kritiek uit rechtse hoek. Eind januari nog kwam een leerkracht uit het gemeenschapsonderwijs in het oog van een storm te staan nadat ze en plein public voor de klas Schild & Vrienden-kopman en Vlaams Belang-lijsttrekker Dries van Langenhove een ‘snobistisch, rijk rechtenstudentje’, een ‘randdebiel’ en een ‘eikeltje’ had genoemd. Enkele weken later was de door sommige scholen verplichte aanwezigheid op de klimaatmarsen dan weer voer voor een felle discussie over de ideologische vooringenomenheid binnen het onderwijs.

‘Misbruik van de machtspositie die een leerkracht heeft’, vindt Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken. De Antwerpse federale lijsttrekker voelt zich met zijn partij al langer geviseerd op de schoolbanken. ‘Dat gaat van schooldebatten waar bepaalde leerkrachten het applaus voor sp.a-politici inzetten maar bij ons geen kik geven tot leerlingen die op de vingers getikt worden omdat ze een rechtse mening hebben.’

Volgens Van Grieken hebben onderwijskoepels te veel macht en zouden ze hun eigen agenda doordrukken. ‘En dat is er een van diversiteit en multiculturele verrijking. Ik herinner me nog dat toen ik op de schoolbanken zat een leerkracht ons een tien op tien beloofde als we gingen meewandelen in een betoging om papieren aan illegalen te geven. Zo hoort het natuurlijk niet. Wij vinden dat het onderwijs neutraal moet zijn. Het is verkeerd leerlingen aan te leren dat er juiste en foute meningen zijn. Ik heb trouwens evenveel problemen met een leerkracht die het Vlaams Belang actief zou propaganderen in de klas als met iemand die zijn progressiviteit opdringt.’

Individuele gevallen

Achterhalen of er echt sprake is van een probleem is geen sinecure. Gedegen onderzoek naar ideologische vooringenomenheid in het middelbaar onderwijs is voor zover geweten nooit gevoerd op Vlaams niveau. Verschillende leerkrachten die Veto contacteerde, spraken over ‘individuele gevallen’ maar geen echte tendens. ‘Toen ik werd aangenomen, werd het belang van neutraliteit voor de klas zelfs nog eens benadrukt’, zegt David Monjaerts, die Project Algemene Vakken geeft in de derde graad.

Ook Pieter Bauwens nuanceert het beeld van het middelbaar onderwijs als een doorgeefluik voor linkse ideologieën. Bauwens is hoofdredacteur van de Vlaamsgezinde en eerder ideologisch rechtse opiniewebsite Doorbraak.be en was tot januari meer dan veertien jaar actief als godsdienstleerkracht in het technisch en beroepsonderwijs.

‘Naar mijn ervaring vind je in die onderwijsvorm zelfs opvallend minder leerkrachten met een links profiel’, stelt hij. Dat er in zijn klas wel eens stevige politieke discussies werden gevoerd, geeft Bauwens toe. ‘Als godsdienst- of geschiedenisleerkracht reik je een maatschappelijk kader aan en dan gaat het vanzelfsprekend af en toe over politiek en ideologie. Zaak is dan om kalm in dialoog te treden. Er was vroeger een leerling die me bijvoorbeeld probeerde te provoceren door ostentatief een balpen van het Vlaams Belang op zijn bank te leggen. Ik bleef daar heel rustig onder. Ik moedig leerlingen zelfs aan een eigen politieke mening te vormen. Ideologische diversiteit, zowel onder leerlingen als leerkrachten, is een verrijking voor het onderwijs. Maar het mag uiteraard niet opgedrongen worden.’

Confirmatie en groepsdruk

Er klinken andere geluiden wanneer we tot het hoger onderwijs overgaan. ‘Ik denk dat daar het probleem inderdaad groter is’, stelt Bauwens. Van Grieken windt er geen doekjes om. ‘Noem mij eens vijf Vlaamse academici met een uitgesproken rechtse mening’, vraagt hij aan de telefoon. ‘Je zal er met moeite een paar vinden. Er heerst een marxistische omerta aan onze Vlaamse universiteiten.’

Gevraagd naar wat de voorzitter precies bedoelt met die uitspraak, verwijst hij naar de aanname dat Vlaams Belang-stemmers doorgaans laagopgeleid zijn. ‘Dat klopt niet. Het enige verschil is dat een bouwvakker wel zijn politiek deviante mening mag uiten zonder daarvoor afgestraft te worden, terwijl een academicus sociaal buitenspel wordt gezet.’

Hoewel ook specifiek onderzoek in Vlaamse context ontbreekt, geven internationale rapporten een ideologische tendens aan in bepaalde wetenschapstakken. Professor Andreas De Block is vicedecaan onderzoek aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte en heeft zich verdiept in de materie. ‘Uit de onderzoeken blijkt dat het toch vooral de humane wetenschappen zijn die veeleer links georiënteerd zijn, met als meest extreme uitschieter de culturele antropologie. De verklaring daarvoor is tweeledig: enerzijds is er een grote mate van zelfselectie onder studenten en academici. Anderzijds is er ook sprake van rechtstreekse discriminatie van mensen die mogelijks een andere mening aanhangen.’

Volgens De Block, die verwijst naar de internationale onderzoeken, zijn linkse academici ook significant meer geneigd te discrimineren op basis van ideologie dan rechtse academici. ‘De discriminatie gebeurt ten eerste vanuit een epistemische motivatie. Linkse academici denken dat rechtse overtuigingen en academici gewoon verkeerde opvattingen over de werkelijkheid huldigen. Anderzijds discrimineren ze ook omwille van morele redenen. Linkse academici zien bepaalde rechtse opvattingen als immoreel en willen daarom niet samenwerken.’

Zelfonderschatting

Van ‘Indoctrinatie’, zoals Baudet het wel eens stelt, is dan nog niet meteen sprake, vindt De Block. ‘Dat woord zelf is al ideologisch van aard. Het impliceert bovendien een zekere moedwilligheid’, voegt hij toe. ‘Het probleem zit hem vooral in het feit dat mensen vaak hun eigen vooroordelen onderschatten. En dat heeft zeker effect op de kwaliteit van het onderwijs.’

Enkele maanden geleden erkende professor Steven Eggermont, decaan van de faculteit Sociale Wetenschappen, in een interview met Veto al dat de humanities wel eens in de linkse hoek worden gezet. ‘Al is dat voor mij niet het grote probleem voor de geloofwaardigheid van de wetenschap’, liet Eggermont toen optekenen. De Block is het daar niet helemaal mee eens. ‘Juist omdat de humane wetenschappen heel vaak normatief van inslag zijn, is dat een ernstig probleem. Wat we bijvoorbeeld zien is dat zwakke argumenten die een linkse mening ondersteunen vaak beter geëvalueerd worden dan sterke argumenten met een veeleer rechtse conclusie.’

Om dergelijke thematieken te onderzoeken en aan te kaarten is De Block, samen met zijn collega Toon Van Hal, lid van de Heterodox Academy, een internationaal collectief van meer dan 2.500 academici die pleiten voor kwalitatief onderzoek en onderwijs dat steunt op constructieve onenigheid en ideologische diversiteit. Want ook op vlak van ideologie kan het hoger onderwijs kennelijk wat meer diversiteit gebruiken.