Congolese student twee weken opgesloten in België: 'Totaal onwettelijk'

18 september 2021. Junior Masudi komt aan op de luchthaven van Zaventem. Met zijn reisvisum van de Belgische ambassade in Congo onder de arm, baant hij zich een weg door de menigte. Plots een hand op zijn borstkas: 'Vos papiers s'il vous plaît.' Zelfverzekerd overhandigt hij de grensofficier de documenten. Die laatste is allerminst onder de indruk. Junior wordt meegenomen voor een ondervraging.

In plaats van zoals andere studenten te starten aan de Waalse Université Catholique de Louvain (UCL), zit Junior voor maar liefst zeventien dagen in een gesloten centrum in hechtenis. De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) doet meerdere pogingen om hem uit te zetten naar Congo, maar die mislukken. 'Een keer verhinderde Junior zijn uitzetting door zich op te sluiten in zijn douche', vertelt Steeven Jacquemin, secretaris van de Vereniging voor Franstalige Studenten (FEF).

Wanneer hij na een tweetal weken alsnog het Belgisch grondgebied mag betreden, is Juniors langetermijnvisum vervangen door een visum dat maar een paar weken geldig is. Er start een race tegen de klok. Tegen 3 november moet de gemeentelijke procedure die zijn visum in een verblijfskaart omzet, rond zijn. Zo niet moet Junior terug naar Congo.

'De grenspolitie is foutief overgaan tot controle'

Volgens de officiële beslissing van de luchtvaartpolitie was Junior 'niet in het bezit van documenten die het doel van het voorgenomen verblijf (...) staven'.

'Totaal onwettig', klinkt het bij de advocate van Junior, Marie Doutrepont. 'Alle visumvoorwaarden worden al op voorhand gecontroleerd door tal van diensten. De grenspolitie heeft niet de bevoegdheid om nog eens na te gaan of het langetermijnvisum wel correct werd afgeleverd. Zij mag dat enkel bij korte visa doen.'

In het parlement verdedigt staatssecretaris van Asiel en Migratie Sammy Mahdi het tegenovergestelde standpunt. Volgens hem mag de grenspolitie ook bij vreemdelingen met een langetermijnvisum controleren of de voorwaarden voor binnenkomst en het reisdoel kloppen. In een recent arrest bevestigt de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) dat ook.

Wat de grenspolitie al dan niet mag, blijkt in elk geval omstreden. In een debat in het federaal parlement wierpen verschillende parlementsleden hierbij dan ook vragen op. Hoe systematisch gebeuren zulke controles op inreizende studenten dan? Hebben de grensdiensten de expertise om de academische capaciteiten van studenten te controleren? De staatssecretaris gaf daar geen concrete antwoorden op.

Ook politica Gisèle Mandaila (DéFI) stelt zich vragen bij de willekeurige controles op de luchthaven. Volgens haar is er bij de grenspolitie sprake van structureel racisme en machtsmisbruik.

'Het is geen toeval dat dit verhaal om een Congolese student gaat. Het wettelijke kader rond de bevoegdheden van de grenspolitie is onduidelijk en moet hervormd worden. De RvV is overigens ook aan herbronning toe.'

Onheldere communicatie

De grensdiensten hielden Junior aan omdat zijn inschrijvingsgeld niet volledig was betaald en het doel van zijn reis (studeren, red.) niet voldoende was bewezen. Zijn academische kennis bleek volgens de politie bijvoorbeeld onvoldoende. Zo kon hij niet op de basisvragen over de tabel van Mendeljev antwoorden of uitleggen wat activa en passiva inhouden. Ook het feit dat zijn verblijfplaats in Denderleeuw ligt en hij niet kon antwoorden op de vraag hoe hij van daar naar de UCL zou pendelen, riep vragen op bij de grenspolitie.

Los van de kwestie of de controle van het reisdoel en de verblijfsomstandigheden legaal was, rijzen ook hierbij heel wat vragen. De UCL eist van haar ingeschreven studenten namelijk niet meteen de betaling van het voltallige collegegeld; een voorschot volstaat. Dat is ook aan de KU Leuven het geval.

'De familie van Junior had al aangegeven dat ze garant zou staan voor de betaling van dat inschrijvingsgeld', legt advocate Doutrepont uit. 'Ook het voorschot was al betaald.'

Met een universitair inschrijvingsbewijs en een geldig langetermijnvisum had Junior bovendien alle benodigde reisdocumenten op zak. Die documenten worden bezorgd na een grondige controle van de universiteit. Het visum wordt uitgereikt door de Belgische ambassade, die dat enkel kan doen na goedkeuring van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) zelf.

Vrijlating: gezwicht onder diplomatieke druk?

Zeventien dagen na Juniors aanhouding, wijst staatssecretaris Mahdi op de verschijning van 'nieuwe elementen' om te verklaren waarom Junior plots weer vrijgelaten wordt. De Congolese regering zou hebben bevestigd dat zij zou instaan voor de betaling van Juniors inschrijvingsgeld.

'Dat is zever', reageert advocate Doutrepont. 'Zoals gezegd was die betaling en borgstelling al in orde.'

Om de vrijlating te verklaren, wijst de staatssecretaris er verder op dat de UCL meer toelichting had gegeven over haar inschrijvingsprocedure en hoe de universiteit inkomende studenten beoordeelt.

Daarbij dringt de vraag zich op waarom het meer dan twee weken duurde om de betalingsregeling van de UCL uit te vissen. Een simpele navraag bij die laatste had duidelijk gemaakt dat Junior wel degelijk een geldig ingeschreven student was.

'De UCL was van de eerste dagen op de hoogte van Juniors situatie', vertelt Steeven Jacquemin van de FEF. Advocate Doutrepont bevestigt: 'Vanaf het begin discussieerde UCL al met de overheid over de vrijlating van Junior.' Die zou uiteindelijk pas achttien dagen later plaatsvinden.

Waarom waren er zeventien dagen, een mediatisering van de zaak en zelfs een tussenkomst van de Congolese president nodig om de kwestie op te helderen? Waar het exact is fout gelopen, zal allicht nooit duidelijk worden. Veto trachtte de UCL meerdere keren te bereiken voor een reactie, maar die weigerde commentaar te geven.

'Het lijkt erop dat hij niet is vrijgelaten om juridische redenen, maar omdat er is gelobbyd door de universiteit en een aantal politieke partijen', klinkt het bij een expert vreemdelingenrecht die liever anoniem wenst te blijven. Ook Doutrepont wijst op politieke druk: 'De nieuwe elementen waarnaar de staatssecretaris verwijst slaan enkel op de diplomatieke druk die de Congolese president uitoefende.'

De expert vreemdelingenrecht ziet de omzetting van het langetermijnvisum van Junior in een kortetermijnvisum als 'een creatieve oplossing van de Dienst Vreemdelingenzaken'. 'Op die manier konden ze Junior vrijlaten en de diplomatieke bom ontmijnen zonder toe te geven dat ze een foute inschatting gemaakt hebben bij de beoordeling van dit dossier.'

Uitwijzingen en onbuigzame bureaucratie

Er zijn meerdere pogingen ondernomen om Junior te repatriëren, die stuk voor stuk mislukten. Dat lokte ook in het parlement reactie uit: 'Is het normaal dat men een student tot twee keer toe het land heeft proberen uit te zetten, nog voordat de DVZ over de nodige informatie beschikte om na te gaan of hij daadwerkelijk ingeschreven was aan de universiteit?'

'Juridisch gezien is dat mogelijk', vertelt de expert vreemdelingenrecht. 'De beroepsprocedure is in het geval van een student niet automatisch schorsend. Dat betekent dat die kan worden uitgewezen naar zijn herkomstland voordat de procedure is afgerond.'

Die juridische procedure kan wel maanden duren. 'Als Vreemdelingenzaken niet was teruggekomen op haar beslissing en het via juridische weg had moeten verlopen, had Junior nog langer opgesloten kunnen zitten, of effectief uitgewezen zijn', voegt de expert toe.

KU Leuven houdt het hart vast

Zou een soortgelijke situatie zich ook aan de KU Leuven kunnen voordoen? 'Dat is niet uitgesloten', zegt Hans Pieters van de Dienst Onderwijsprocessen. 'Wij zorgen ervoor dat iedere student regelmatig ingeschreven is, maar de grenspolitie kan altijd zelf beslissen om bepaalde mensen tegen te houden en te ondervragen. Daar hebben wij geen zeggenschap over.'

'Er wordt aan de KU Leuven actief gewerkt aan de informering van buitenlandse studenten. Zij worden zo vroeg mogelijk en zo grondig mogelijk ingelicht. Maar er kan altijd wel eens iets fout lopen.'