Abortus gaat ondergronds in Polen

De huidige crisis vereist harde maatregelen, maar in sommige landen lijkt de lockdown ruimte te bieden om betwiste wetsvoorstellen toch te kunnen doorvoeren. In Polen komt er een bijna geheel verbod op abortus - er zouden jaarlijks nog zo’n twintig legale abortussen overblijven - en een criminele bestraffing van seksuele voorlichting aan minderjarigen.

Julia Wrzeszczańska is niet erg optimistisch over de politieke toekomst van Polen: 'Volgens mij zal de huidige president (Andrzej Duda, red.) opnieuw verkozen worden, en zal er niet veel veranderen aan de status quo.'

Conservatief burgerinitiatief haalt slag binnen

Een anti-pedofiel burgerinitiatief kon rekenen op steun voor het laatste wetsontwerp: een gevangenisstraf van drie jaar voor al wie met minderjarigen over seks praat. Concreet betekent dit een criminele bestraffing van seksuele voorlichting omdat dit volgens hen de 'lgbt-ideologie' promoot. Dat is gevaarlijk, vindt de oppositie, want het gebrek aan degelijke informatie over anticonceptie is een centrale oorzaak van ongewenste zwangerschappen.

De conservatieve regering bespreekt ook een voorstel van ultrakatholieke pro-life-lobbyisten om abortus te verbieden in geval van misvorming of terminale ziekte. Goed voor zo'n 98 procent van de legale abortussen in Polen. Het kind moet volgens hen hoe dan ook geboren worden, een naam krijgen en begraven worden.

In dat geval blijven er slechts twee opties over om in Polen legaal te aborteren: ofwel is de zwangerschap het effect van een misdaad zoals incest of verkrachting, ofwel stelt de zwangerschap het leven van de moeder in gevaar. Ze moet hiervan een medisch bewijs kunnen leveren.

In Polen rijden er meerdere busjes rond met onder andere teksten op zoals 'lgbt-lobby wilt jouw kinderen leren masturberen' en 'abortus is moord', vertelt Julia Wrzeszczańska, een Poolse feministe en studente.

'Velen zijn het echt beu om die te zien en te horen, en eigenlijk is het ook illegaal omwille van de foto’s van bloederige foetussen. Toch blijft die truck rondrijden', getuigt ze. 'Enkele dagen geleden ontstond er een spontaan verzet. Mensen blokkeerden de truck op straat.'

De andere kant laat zich ook horen. Uit het raam van een illegaal bezet huis in Warschau hangt een grote doek waarop staat: 'Seks is geen misdaad. Zwangerschap is geen straf. Als ik wil aborteren, dan zal ik dat doen.' En daaronder: 'Hier kun je hulp vinden.'

Vrouwen zullen altijd aborteren

Abortussen zullen zo onveiliger en illegaal gebeuren. Met de huidige wetgeving gebeurden er jaarlijks ongeveer duizend legitieme abortussen, gratis en veilig. Die zouden nu bijna allemaal onwettig verklaard worden, op een twintigtal na. In de praktijk zijn er naar schatting zo’n honderdduizend abortussen die 'ondergronds' doorgaan, tegen betaling en niet altijd zonder gevaar.

Momenteel is de situatie, ook zonder de nieuwe wetgeving, sowieso al complexer dan anders. De hulp van feministische organisaties aan vrouwen op het platteland staat onder druk. De lockdown bemoeilijkt ook het 'abortustoerisme' naar de buurlanden, waar in normale omstandigheden twintig procent van de Poolse abortussen op een legale manier gebeuren.

Kris Van Heuckelom, docent Poolse studies: 'Het grensverkeer is serieus beperkt. Voor essentiële verplaatsingen kan een particulier nog wel naar het buitenland, maar abortus behoort daar zeker niet toe.'

Julia Wrzeszczańska overweegt om het land te verlaten van zodra dat terug mogelijk is. Veel van haar vriendinnen verhuisden al, zij woont nog in Warschau. 'Ik vraag het me heel de tijd af: waarom blijf ik hier als het leven elders beter is?'

Jonge activisten online in opstand

Ook nu organiseren Poolse vrouwenbewegingen zich sterk. Zowel online via sociale media als op straat met inachtneming van de sociale afstandsregels. Het verzet is van groot belang, want 'als de regering niet genoeg maatschappelijke druk voelt, zouden ze de bepalingen wel eens kunnen doorvoeren', denkt professor Van Heuckelom.

De oppositie verwijt de regering dat ze de coronacrisis en het bijhorende samenscholingsverbod misbruiken om deze wetten toch door te voeren. Van Heuckelom legt uit dat er meer aan de hand is: 'In Polen moet een wetsvoorstel dat niet afgewerkt is voor het einde van de vorige parlementstermijn opnieuw besproken worden, binnen de zes maanden na de verkiezingen.'

Eind vorig jaar werden de voorstellen ontbonden net voor de verkiezingen, waardoor het parlement ze nu dus opnieuw op tafel moet leggen.

Ondanks een breed draagvlak voor de rechts-nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), wenst slechts een tiende van de bevolking een strengere abortuswetgeving. Geen enkel ander Europees land heeft zoveel restricties op abortus als Polen.

Daarom zien vrouwenbewegingen deze actie als een politiek pact tussen de PiS en verschillende rechts-conservatieve lobbygroepen. 'De regering keurt wetsvoorstellen van de lobbyisten goed, en in ruil krijgen ze hun steun bij de verkiezingen', verklaart de Poolse studente en lgbt-activiste Julia Majewska.

Van Heuckelom ziet dat pact anders: 'Deze wetsvoorstellen komen vanuit een burgerbeweging, en niet vanuit het parlement. Als een burgerlijk initiatief meer dan 100.000 stemmen verzamelt voor zo'n wetgevend idee, moet het parlement dit bespreken.’ Een vorige poging om de abortuswetgeving aan te scherpen, liep uit op een blokkade van hevige massaprotesten in 2017.

Onverantwoord

De oppositiepartijen zijn sterk tegen gekant, en proberen het proces te vertragen totdat er genoeg internationale weerstand komt. Het Europese Parlement heeft zo in april de acties van de Poolse overheid veroordeeld als 'compleet incompatibel met Europese waarden'. Deze kritiek bleef echter vooral gericht op de onverantwoorde beslissing om de verkiezingen in mei niet uit te stellen.

Op 10 mei zullen er gewoon presidentsverkiezingen gehouden worden. Per post, om de coronacrisis te slim af te zijn. Nochtans wilt een meerderheid van de Polen een uitstel van de verkiezingen. 'De PiS is erbij gebaat om de verkiezingen zo snel mogelijk te houden', zegt Van Heuckelecom.

'Momenteel kunnen ze nog op veel steun rekenen, en daar profiteren ze van voordat de economische post-coronacrisis serieus toeslaat. Daarom willen ze de stemming niet uitstellen tot na de lockdown. Ook al vormt dat een groot gevaar voor de publieke gezondheid', vertelt activiste Julia Majewska.

Doordat de regeringspartij PiS de verkiezingen toch wil laten doorgaan, veroorzaken ze al genoeg onvrede bij de Poolse bevolking. Van Heuckelom gelooft dan ook dat de wetsvoorstellen rond abortus en seksuele voorlichting waarschijnlijk opnieuw in een 'parlementaire vriezer' belanden.

'Die abortuswetgeving zal momenteel wel opzijgezet worden om niet te veel controverse te veroorzaken. Dit is explosief materiaal, en de PiS heeft er geen belang bij om hun vingers te branden aan zoiets.'