Professor seksueel strafrecht: 'Justitie gaat in de eerste plaats over de dader, niet het slachtoffer'

De student gynaecologie kwam het meisje tegen tijdens het uitgaan. Hij bood in eerste instantie nog aan haar naar het kot van een vriendin te brengen, waar ze zou overnachten. Toen daar niemand opendeed en vriendinnen de telefoon niet opnamen, nam hij haar mee naar zijn kot. Daar zouden ze volgens hem gekust hebben en vervolgens seks gehad hebben. 

Maar het meisje was te dronken om geldige toestemming te geven – blijkt onder meer uit camerabeelden. Het gaat dus om een verkrachting, zo oordeelt ook de rechter die in het vonnis spreekt van 'feiten die ernstig en maatschappelijk onaanvaardbaar zijn': 'De beklaagde toonde een gebrek aan respect voor de fysieke, psychische en seksuele integriteit en de gevolgen die zijn handelingen konden hebben op haar welzijn. Bij zijn seksuele contacten heeft de beklaagde onmiskenbaar de grenzen van het toelaatbare overschreden.'

Toch krijgt hij geen straf. De rechter oordeelde dat de jonge leeftijd van de beklaagde, zijn blanco strafblad en 'gunstige persoonlijkheid' het passend maken om geen straf op te leggen. Zo wil de rechter hem 'tot schuldinzicht brengen, recidive voorkomen en hem niet verder maatschappelijk ontwrichten.' Een beslissing die op veel onbegrip stuit. Professor seksueel strafrecht Liesbet Stevens (KU Leuven) duidt de beslissing. 

De dader wordt wel veroordeeld, maar niet gestraft. Hoe zit dat?
Liesbet Stevens: 'De opschorting van straf is een gunstmaatregel in het strafrecht. Die wordt uitzonderlijk toegekend omdat de rechter besluit dat een sanctie geen bijkomend nut meer heeft. Het is belangrijk om aan te stippen dat daar niet licht wordt overgegaan.'

'Maar bij het opleggen van een sanctie zijn er verschillende aspecten waar een rechter rekening mee moet houden. Er is een aspect erkenning en herstel voor het slachtoffer, maar ook een meer algemene boodschap naar de samenleving dat bepaald gedrag niet getolereerd wordt.'

'En natuurlijk, moet een sanctie ook signaal geven aan de dader. Die moet een straf op maat krijgen die duidelijk maakt wat de ernst van de feiten is, maar ook re-integratie in de samenleving niet onnodig bemoeilijkt. Een straf moet in die zin proportioneel zijn.'

'Als je dan opschorting van straf verleent, moeten we ervan uitgaan dat de rechter daarin een weloverwogen beslissing heeft genomen. De rechter zegt hier wel uitdrukkelijk: dit is onaanvaardbaar gedrag, en ook de dader betwist de ernst van de feiten niet. Maar dan kijk je in elke strafzaak ook naar andere factoren: is er schuldinzicht? Is iemand al eerder in aanraking gekomen met het gerecht? Welke persoonlijkheid heeft de dader? De rechter heeft al die overwegingen in balans gebracht met elkaar en is dan tot dit besluit gekomen.'

Toch is er heel veel commotie over de uitspraak, begrijpt u die?
'Die begrijp ik zeker, voor de brede bevolking komt het over alsof het gerecht licht­zinnig omspringt met een ernstig misdrijf als verkrachting. Het ligt extra gevoelig omdat dit net een problematiek is waar we als samenleving erg mee worstelen. Er is heel veel onderrapportering en het lijkt nu voor heel veel mensen dat zelfs wanneer je aangifte doet, dat niet tot een straf leidt. Dat tast het vertrouwen in justitie en politie aan.'

'Tegelijkertijd moeten we er genuanceerd naar kijken. Er is heel veel diversiteit in daders van seksueel geweld. Lang niet alle verkrachtingen gebeuren met veel fysiek geweld en dat levert soms complexe situaties op waarin het moeilijk is om vast te stellen wat er precies gebeurd is en hoe dat door iedereen ervaren werd. De situaties waarin een dader een oude, vieze man is die iemand agressief de bosjes in trekt, vormt de minderheid van de gevallen. Meestal gaat het om onze collega's, broers, zoons en vrienden, die dader zijn.'

'Dan moet je ook de vraag durven stellen: hoe willen we als samenleving omgaan met daders van seksueel geweld? Je kan zeggen: "Het slachtoffer draagt er levenslang de gevolgen van, dus moet de dader ook levenslang krijgen", maar dat is niet correct. Het is niet haalbaar om alle daders levenslang op te sluiten én niet proportioneel. Dat is een moeilijke discussie, maar daarom moeten we hem niet uit de weg gaan.' 

Vindt u dat er in deze zaak proportioneel gehandeld is?
'Dat kan ik moeilijk zeggen omdat ik niet het volledige dossier heb kunnen lezen. Op dat vlak is justitie wel wat de mist in gegaan. Er is niet goed gecommuniceerd waardoor de indruk gewekt is dat het feit dat de man arts is, nu een doorslaggevend element is. Maar uit de grond van mijn hart: ik hoop, en ik heb vooralsnog geen reden om eraan te twijfelen, dat als de man loodgieter was, dat tot hetzelfde oordeel geleid zou hebben.'

'Wat wel relevant is, is het feit dat iemand schuldinzicht toont, dat iemand verantwoor­delijk is en die verantwoordelijkheid ook neemt. De "gunstige persoonlijkheid" van de dader waar in de motivering naar verwezen wordt, kan dus op heel veel zaken slaan. Maar dat is nu niet duidelijk door gebrekkige communicatie. Dat er dan veel boosheid is in de samenleving kan ik heel goed begrijpen. Dit is een belangrijk thema dat de samenleving terecht beroert.' 

'Ik ben zelf wel pleitbezorger van meer mogelijkheden voor rechters in het opleggen van een straf. Daders van seksueel geweld moet je beter kunnen opvolgen, zonder nood­zakelijk een gevangenisstraf of zware psychiatrische behandelingen op te leggen. Dat was misschien ook hier beter geweest.'

De samenleving moet in een uitspraak ook genoegdoening vinden, dat lijkt hier absoluut niet het geval?
'Het is wrang om te zeggen, maar justitie gaat in de eerste plaats over de dader en niet over het slachtoffer. Een rechter moet weliswaar een balans vinden tussen wat goed is voor de dader, het slachtoffer en de samenleving, maar kan vaak niet aan alle verwachtingen van het slachtoffer voldoen.'

'Dat er hier wel een veroordeling is, is op zich ook niet min. Tot voor kort werd er wel­eens anders geoordeeld in zaken waarin alcohol in het spel was. Sinds de hervor­ming van het seksueel strafrecht in 2022 ligt de nadruk veel meer op toestemming en moet die toestemming ook expliciet gegeven kunnen worden. De wetgever maakt daarin heel duidelijk dat dit niet kan wanneer iemand dronken is.' 

'Maar we moeten de rechter ook wel alle middelen geven om een oordeel op een wetenschappelijk correcte manier te vellen. Ik hoop dat de rechter hier dan ook kon beschikken over een wetenschappelijk onderbouwde, risicotaxatie en dat er een psychologisch profiel van de man was opgebouwd. Idealiter zou je in het vonnis dan ook kunnen lezen hoe de rechter met al die overwegingen is omgegaan, maar dat lees je hier niet. Dat is absoluut een tekortkoming.'