'Rilatine is eigenlijk straffe koffie': con­centratieverhogende middelen tijdens de blok

De blokperiode gaat vaak gepaard met lange uren van concentratie en een hoge mate van stress. In deze periode maken studenten gebruik van diverse middelen, waaronder medicijnen, om hun prestaties te verbeteren of om hun vermoeidheid te bestrijden. Vooral rilatine is populair als leerpil. Volgens psychiater Lieve Swinnen is rilatinegebruik zonder voorschrift geen goed idee. 'Baat het niet, dan schaadt het niet' gaat hier niet op.

Geneeskundestudent Laura is een van die studenten. 'Ik neem rilatine omdat ik me niet meer kon concentreren. Ik heb daar altijd last van gehad, maar na mijn eerste jaar hoger onderwijs lukte het niet meer.' Laura dacht initieel dat het aan desinteresse lag, maar bleef ermee worstelen na verandering van opleiding. 'Het is altijd chaos in mijn hoofd.' 

Ongeveer 5-7% van de studenten zegt stimulerende medicatie te gebruiken zonder medische noodzaak om hun studieprestaties te verbeteren. Uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen blijkt zelfs dat 16% van de Nederlandse studenten ADHD-medicatie gebruikt zonder voorschrift. 'Er wordt veel medicatie gebruikt, ook zonder diagnose en goede opvolging', zegt psychiater Swinnen. 

'Als medicatie de oplossing was voor leerproblemen zou iedereen slagen, want het wordt massaal genomen', aldus Swinnen. 'Natuurlijk is dat niet zo. Rilatine is enkel werkzaam bij de groep jongeren met ADHD. Het is medicatie om problemen met concentratie, impulsiviteit en hyperactiviteit te behandelen, niet slechte schoolresultaten.' 

De neveneffecten van rilatine zijn niet gering. Zowel Swinnen als Frieda Matthys, professor psychiatrie en medische psychologie, zeggen dat rilatine kan leiden tot slapeloosheid, minder eetlust, een depressieve staat en in uitzonderlijke gevallen psychose. De effecten zijn onvoorspelbaar voor studenten zonder ADHD. Matthys: 'Ze kunnen een omgekeerde reactie hebben, daardoor slechter slapen en zich minder goed kunnen concentreren, waardoor ze slechter gaan presteren.' 

Ook Laura geeft aan dat ze apathisch wordt door het gebruik van rilatine. Alles interesseert haar minder, waardoor ze zich meer concentreert op haar studie. Ze voelt zich somberder en heeft minder energie: 'Het is niet heel aangenaam. Normaal praat ik veel, maar ik ben er veel stiller door. Ik heb het gevoel dat ik niet volledig mezelf ben.' 

Dit is een klacht die Matthys vaker hoort. 'Mensen voelen zich niet meer hun levendige zelf. Ook de omgeving vindt het vervelend. Zo zei een partner ooit: ''Ik woon precies samen met een triestige plant in plaats van mijn lief, die heel creatief is en altijd veel ideeën heeft.'' De opvolging van de medicatie is zeer belangrijk. Er moet naar de dosis en effecten worden gekeken. 

Placebo-effect 

Zelfmedicatie brengt grote risico's met zich mee. 'Vaak is er de neiging om meer te nemen wanneer het niet werkt. Dat moet altijd in overleg met een arts gebeuren', aldus Swinnen. 'De meest riskante situatie is wanneer studenten rilatine doorgeven aan anderen die het wel eens willen proberen', zegt Matthys. 

Volgens beiden kan er soms sprake zijn van een placebo-effect. Matthys zegt: 'Doordat studenten denken dat ze beter kunnen focussen, lukt dat beter. Maar als ze denken dat het een negatief effect gaat hebben op hun stemming voelen ze zich vaker depressief.' 

Ook Laura heeft daar al over nagedacht: 'Ik heb al geprobeerd om te studeren zonder rilatine, maar dat lukte van geen kanten. Onlangs ben ik getest en ik kijk uit naar de resultaten. Dan kunnen mensen zien dat ik het pak omdat ik het nodig heb, niet zomaar omdat ik lui ben.' 

Officiële ADHD-diagnose 

Een ADHD-diagnose is niet makkelijk te krijgen, ondanks het feit dat vandaag de dag er meer mensen mee worden gediagnosticeerd dan vroeger. Er zijn maandenlange wachttijden en daarbovenop kan de kostprijs van zulke testen oplopen tot tweeduizend euro. Voor Laura was die financiële drempel een hindernis. 'Ik heb het langer volgehouden op school, maar op een punt lukte het niet meer.'

Beide experts vinden dat er geen sprake is van overdiagnosering maar dat er voldoende gezocht moet worden naar de effectieve oorzaak. 'Problemen op school worden te veel gelinkt aan concentratieproblemen en dus ADHD', denkt Swinnen. 'Onderzoeken duiden dat er rilatine wordt voorgeschreven aan 2,6% van de kinderen terwijl we kunnen inschatten dat 4-6% van de kinderen ADHD heeft. Er is dus geen overmedicatie,' aldus Matthys. 'Door grote belangstelling voor ADHD worden problemen met andere oorzaken er aan toegeschreven.'

Belangrijk is dat de behandeling van ADHD niet louter uit medicatie bestaat. Swinnen haalt een jongere aan die na drie jaar rilatine te nemen, nog steeds met dezelfde problemen kampt.'

Betere examenprestaties? 

Het belangrijkste effect van rilatine is de alertheid. 'Het is eigenlijk straffe koffie', zegt Swinnen. Zowel studenten met als zonder ADHD kunnen zich langer focussen omdat het de concentratie verbetert. Matthys legt uit: 'Het geeft geen prestatie boost tijdens het examen zelf. Wat niet gekend is komt niet vanzelf door een pilletje.' 

Ook voor studenten met ADHD is dat het geval, maar zij ervaren wel de effecten van rilatine. Laura kan zich daardoor beter concentreren. 'Ervoor kon ik niet eens een kwartier stilzitten, nu kan ik veel langer concentreren om te studeren.' Haar examenresultaten zijn ook omhoog gegaan. 

Matthys legt uit: 'Mensen met ADHD hebben een aantal onderpresterende kernen in de hersenen en rilatine verhelpt dat tekort. Het helpt ook om minder snel op prikkels te reageren. Hierdoor is het effect ervan veel groter bij mensen met dan bij mensen zonder ADHD.' 

Er is maar sprake van een betere prestatie wanneer men het medicijn heel het jaar door neemt. 'Het leerproces begint namelijk in oktober, niet tijdens de examens', zegt Swinnen. Het helpt studenten met ADHD om executieve functies te verbeteren. 'Je wordt er niet slimmer van.' 

'Studenten met ADHD halen vaker geen diploma of volgen niet het onderwijsniveau dat ze intellectueel zouden aankunnen. Hierdoor komen ze in jobs terecht die ze niet interessant vinden. Dat creëert bijkomende problemen, zoals middelenmisbruik, angststoornissen of depressiviteit', zegt Matthys. 

Niets nieuws onder de zon 

Tegenwoordig is de druk groter omdat er keuzes worden gemaakt die soms niet passen bij de mogelijkheden van jongeren met ADHD. Er wordt steeds minder gekozen voor beroepsopleidingen. Waar dat vroeger vrij evident was: de helft ging naar het college en de andere helft ging naar de vakschool, dat werd als volwaardig gezien. 'Er is druk op iedereen om hoog te mikken, waardoor er makkelijker wordt gezegd dat er een probleem is', aldus Swinnen.

Het grijpen naar medicatie als hulpmiddel door studenten is niets nieuw. Vroeger werd er veelvuldig gebruikgemaakt van Captagon, ook een amfetamine, als concentratie­versterkend middel. 'Toen ik nog op de universiteit zat namen studenten Captagon als ze niet op tijd waren beginnen studeren', aldus professor Matthys.