Leuvense onderzoekers ontdekken uniek muziekhandschrift

Wat klinkt als een verhaal uit het tv-programma Rijker dan je denkt, begon drie jaar geleden in een klein Brussels veilinghuis. Daar kocht een kunsthandelaar een standbeeld, een verluchte initiaal en een liedboek. Met dat laatste manuscript bleek de koper een schat in handen te hebben.

Het boek belandde bij de Alamire Foundation, een onderzoeksgroep musicologie aan de KU Leuven, gespecialiseerd in middeleeuwse en renaissancemuziek uit de Lage Landen. ‘Professor David Burn heeft het boekje grondig onderzocht,’ vertelt directeur Bart Demuyt. ‘Al in het begin was zijn oordeel duidelijk: het gaat over een uniek stuk.’

Met vijftig meerstemmige liederen past het manuscript in de traditie van de Franco-Vlaamse polyfonie. In de vijftiende en zestiende eeuw spande Vlaanderen niet alleen het voortouw in de schilderkunst, ook componisten uit onze streken genoten internationale faam. Van de vijftig stukken is maar één stuk een geestelijk werk. De andere werken zijn wereldlijke chansons met teksten in het Frans.

Twaalf unica

Hoewel dit chansonnier geen componisten vermeldt, konden de onderzoekers de herkomst van de meeste liederen achterhalen. ‘Het is zo dat er ook in die tijd hits waren die je in veel chansonniers terugvindt’, zegt Demuyt. ‘Sommige liederen waren heel goed gekend en kwamen dus in verschillende chansonniers terug.’

De grootste verrassing waren twaalf liederen waarvan de herkomst niet kon worden achterhaald. Het gaat om twaalf ‘unica’, werken die nog nooit eerder boven water zijn gekomen. ‘Het zijn echt twaalf kunstwerken. Je moet dat vergelijken met beeldende kunst: het is alsof je plots een collectie nieuwe schilderijen vindt.’

Dat een manuscript uit die tijd in goede staat wordt teruggevonden, is uitzonderlijk. De laatste ontdekking van dit kaliber dateert uit de jaren 30. Bovendien zijn er niet veel chansonniers waarin het muzikale erfgoed van de Lage Landen opgetekend is. Op die manier laat het boekje toe de kennis over het vijftiende-eeuwse wereldlijke lied te verdiepen.

Pocket-editie

Een grote vondst dus, maar wel in zakformaat. Het liedboekje, nauwelijks 12 bij 8,5 cm groot, is het kleinste meerstemmige chansonnier dat tot nog toe gevonden is. Waarvoor het precies gebruikt werd, moet verder onderzoek uitwijzen. Misschien werd eruit gezongen: de tekens zijn zo duidelijk dat drie mensen makkelijk tegelijk de noten kunnen lezen. In elk geval gaat het om een kostbare bloemlezing. Een vermogende adellijke bezitter bestelde wellicht een bundeling van de mooiste chansons uit zijn tijd.

Muziek moet niet enkel onderzocht worden, maar ook klinken. Of er ook uit het boekje gezongen zal worden? ‘In juli gaan we met het boekje naar New York, waar voor de eerste keer bepaalde stukken uit het manuscript zullen klinken. Daarop volgt ook bij ons een tournee met liederen uit het Leuven Chansonnier.’

Le despourveu infortuné is een van de liederen uit het manuscript, dat uit andere bronnen gekend is.