Interview met Afrika-expert Peter Verlinden over Ethiopië

Op 1 december keerde de Ethiopische professor en politicus Merera Gudina terug uit Brussel, waar hij in hetEuropees parlement sprak over de huidige situatie en schendingen vanmensenrechten in zijn land. Bij zijn terugkomst werd hij opgepakt omdat hijEthiopiës regels van de noodtoestand zou overschreden hebben door contact tehebben met ‘terreur’ en ‘anti-vrede’ groepen, volgens de staatsmedia.

Merera is de voorzitter van de belangrijkeoppositiepartij Oromo Federalist Congress (OFC). Hij heeft de arrestaties vanhonderden mensen van de Oromo en Amhara, etnische groepen die de leiding namenbij de protesten tegen de overheid, veroordeeld. Ze protesteren tegen deuitbreiding van de hoofdstad Addis Abeba op Oromo-gebied. De mensen uit deOromo- en Amhara-regio klagen de politieke en economische marginalisatie vanEthiopië aan. Oromio is de grootste regio van Ethiopië en ligt rond dehoofdstad Addis Abeba. De Oromo-bevolking is de grootste etnische groep vanEthiopië, een derde van de totale bevolking.

Er lijkt geen exacte aanleiding te zijn voor de onrust. Isdit een accumulatie van frustraties van afgelopen jaren?
Verlinden: ‘Absoluut, je moet weten dat Ethiopië een regime heeft dat zich van het begin van de jaren 90 altijd maar verstrakt heeft. Ik zie heelveel parallellen tussen Ethiopië en Rwanda. Het zijn allebei landen waar regimeszich geleidelijk aan altijd maar repressiever zijn beginnen te gedragen. Doorheende jaren zijn ze erin geslaagd die repressie zodanig te organiseren dat debevolking nauwelijks kans had op enige oppositie of wederwoord. De pot isbeginnen over te koken.’

‘De onderhuidse problematiek van de onderdrukte Oromo is iets wat altijd bestaan heeft. Het is de grootste etnische groep en ze hebben nauwelijks macht behalve een paar collaborateurs in het regime. Je kan dat helemaal blijven onderdrukken, zoals de Hutu’s in Rwanda, maar vroeg of laat zal er een aanleiding zijn waardoor de bevolking de moed heeft om ertegenin te gaan.'

'Die moed komt dan voort uit het feit dat ze niet meer veel te verliezen hebben. De huidige protesten gaan over grond. Grond is in Afrika een bijzonder belangrijk overlevingselement. Zonder grond kom je nergens omdat het nog erg sterke landbouweconomieën zijn. Zeker in dat moeilijke klimaat in Ethiopië met veel droogtes. Het is inderdaad meer een accumulatie van frustraties dan één feit, namelijk de uitbreiding van de hoofdstad Addis Abeba op Oromo-gebied.’

Zijn de protesten slechts een begin van iets groters?
‘Dat hangt van twee grote factoren af. De ene factor is de mate waarin de huidige macht, dus de repressie, zich op een professionele manier heeft kunnen blijven organiseren. Momenteel doen ze dat door onder andere heropvoedingskampen op te richten waar ze actievoerders in stoppen. Dat is op het randje van brainwashing. Als ze goed georganiseerd en met voldoende middelen erin slagen de repressie op een vakkundige manier te onderdrukken, dan kan dat redelijk lang blijven aanslepen. En dat lijkt goed te lukken, zoals de academicus die wordt gearresteerd.’

Geven en nemen

‘Je kan dat vergelijken met landen als Zimbabwe, de protesten tegen Mugabe, waar er momenten zijn geweest waar de protesten oplaaiden en weer vakkundig onderdrukt werden. Maar dat zie ik in Ethiopië nog niet gebeuren momenteel, het geven en nemen.’

‘Dan kom je bij het tweede element en dat is de mate waarin protestbewegingen erin slagen om zich op een eendrachtige manier te organiseren. Dat gaf wel even de indruk bij de protesten in Ethiopië, omdat het al een etnische eenheid is. Al zijn het lang niet alleen de Oromo die ongedurig en onrustig zijn. Maar de etnische homogeniteit gaf de indruk, van voldoende eenheid te zijn en op internationale sympathie te kunnen rekenen om die oppositie op een deskundige manier te organiseren. De symbolische actie van de Olympische atleet is daar een voorbeeld van (zie video hieronder). Zo zouden ze politiek gewicht kunnen krijgen. Maar afgelopen maanden krijg ik er twijfels over, maar dat zal de toekomst uitwijzen.’

‘Er zijn nauwelijks internationale reacties gekomen op het regime. Zolang die internationale reacties uitblijven, kan dat tweede element nauwelijks aan kracht winnen want die hebben internationale steun nodig. Zowel politiek als eventueel financieel of materieel om zich te kunnen verzetten.’

Om terug te komen op de repressie van de Oromo: de noodtoestand in Ethiopië beperkt toch een grotere groep dan enkel de Oromo?
‘Het ongenoegen gaat veel verder dan de Oromo. Maar die noodtoestand behoort tot een van de instrumenten van het regime om elk ongenoegen de pas af te snijden. Dat is natuurlijk het risico dat als een beweging zoals de Oromo erin slaagt om het ongenoegen over veel andere zaken, bijvoorbeeld ongelijke verdeling van middelen of ontwikkeling over het land, te verspreiden. Het komt er dus op aan of je een oppositie gecreëerd krijgt over de etnische grenzen heen die dat kanaliseert.'

'Daar heb ik veel twijfels over. Dat ongenoegen is er, maar ik heb veel twijfels of ze dat gekanaliseerd krijgen naar een eendrachtige beweging die zich verzet tegen het regime, precies omdat dat regime op een bijna deskundige manier erin slaagt om maatregelen te nemen door de heropvoedingskampen, de noodtoestand, mandaten in gebieden te plaatsen zodat ze er toch macht hebben.’

‘Ik ben dus helemaal niet geneigd om te denken dat op korte termijn, dus enkele jaren, er een explosie of ommekeer zal komen. Mijn inschatting is dat we nog niet in die fase zitten, maar die fase is onafwendbaar. Vroeg of laat komt dat. Daar zullen wel nog meer jaren over gaan.’

Ook de verkiezingen van 2015 leidden tot een parlement zonder een enkele vertegenwoordiger van de oppositie en brengen dus weinig hoop. Zijn het dan schijnverkiezingen?
‘Absoluut. Je moet ook beseffen dat Ethiopië een sterke bondgenoot is van de Verenigde Staten, ook zakelijk, en dat is iets wat velen vergeten. Ethiopian Airlines, een van de belangrijkste Afrikaanse luchtvaartmaatschappijen met een heel groot netwerk, is feitelijk een dochter van het Amerikaanse Boeing. Ethiopië is de enige plaats buiten Zuid-Afrika in heel Afrika waar je een officieel onderhoudscentrum hebt van Boeing.'

'De investeringen die Ethiopian Airlines doet zijn investeringen die gedragen worden door Boeing: zij stellen dus vliegtuigen aan hen ter beschikking, een soort leasingsysteem, en dat heeft als gevolg dat er erg grote zakelijke belangen zijn tussen de VS en Ethiopië. Die zakelijke belangen gaan niet alleen over de luchtvaartmaatschappij. Er hangt heel veel rond. Je krijgt te maken met import en export, de hele landbouwconnectie en ontwikkelingsorganisaties zoals USAID die daar heel actief zijn.’

‘Een tweede belangrijk element zijn de internationale organisaties. Addis Abeba wordt gezien als een stabiele hoofdstad. Het is geen toeval dat de Afrikaanse Unie daar zijn hoofdkwartier heeft, maar ook de Afrikaanse hoofdzetel van de Verenigde Naties ligt daar. Dat is allemaal van heel groot belang, want al die organisaties zorgen dat landen als de VS en het Verenigd Koninkrijk Ethiopië zien als een factor van stabiliteit en kunnen van daaruit hun aanwezigheid organiseren in heel zwart Afrika. Het is niet in het belang van de internationale gemeenschap dat Ethiopië opnieuw in instabiliteit zou terecht komen, want dat zou ook hun aanwezigheid kunnen verstoren.’

‘Ze willen niet dat de boel begint te wankelen. Daarom doen ze niets tegen de gecorrumpeerde verkiezingen. Het is niet normaal dat een land geen echte oppositie kent, dan moet je je daar veel vragen over stellen.’

U ziet dus ook geen veranderingen vanuit de internationale gemeenschap komen?
‘Ik verwacht geen veranderingen vanuit de internationale gemeenschap. Wat er wel mogelijk is, is druk van achter de schermen op het regime om niet te hard van stapel te lopen, de repressie niet te hard in het zicht te laten lopen, dat er niet te veel mensenlevens verloren gaan. Dat is slechts uiterlijke schijn, zo geven ze wat marge.’